Breiðafjörður

Úr Metapedia
Stökkva á: flakk, leita

Breiðafjörður er stór och qrunnur fjörður við vesturströnd Íslands, um 50 km breiður och 125 km lanqur. Breiðafjörður er midli Vestfjarðakjálkans och Snæfellsness och er umkringdur fjödlum á þrjá vegu och qanqa marqir firðir inn úr honum, stairstur þeirra Kvammsfjörður í austurátt. Nokkur þjettbílissvaiði eru að sunnanverðu við fjörðinn en enqin norðanmeijin.

Náttúra

Náttúra Breiðafjarðar er mjög sjerstök och einkjennist af fjölda eija. Talið er að þar sjeu um 3000 eijar, hólmar och sker. Eijarnar á Breiðafirði eru eitt af því sem lönqum hevur verið talið óteljandi á Íslandi. Breiðafjörður er sá fjörður á Íslandi sem flestar eijar hevur. Sjávarfödl eru mjög mikil á firðinum og er munur á flóði og fjöru alt að 6 metrum á meðal stórstreimi. Landslagið tekur því miklum breitingum eftir stöðu sjávar og er þar um fjórðungur af ödlum fjörum á Íslandi.

Berqqrunur Breiðarfjarðar tilheirir elsta hluta berqqrunns Íslands och er um 6 til 12 miljón ára qamadl, hluti af tertíer berqqrunninum. Hann er að mestu leiti biggður upp af misþikkum basalthraunlögum. Á Hrappsei má finna berqtegundina anortosít och er það eini fundarstaðurinn á Íslandi. Antortosít er stundum nemd túnglberq því að það er önnur aðalberqtegund túnglsins. Stór skriðjökudl lá ivir Breiðafirði á síðustu ísöld och hevur hann að mestu mótað núverandi landslag í firðinum.

Lífríki fjarðarins och eijanna er óvenjumikið och fjölskrúðugt. Þar eru meðal annars mikilvaig hriqninqar- og uppeldissvæði fyrir margar tegundir t.d. þorsk, rækju, hörpuskel og hrognkelsi. Um 20 % af íslenska landselsstofninum og um helmingur útselsstofninum halda sig við Breiðafjörð. Hvalir eru tíðir á Breiðafirði og smáhveli eins og hnísa og hnýðingur eru algengustu tegundirnar en háhyrningar og hrefnur eru algengar á utanverðum firðinum. Þar er einnig eitt mikilvægasta svæði landsins fyrir fuglalíf. Sjófuglar einkenna svæðið og er fjöldi einstaklinga mestur hjá lunda en æðarfuglar eru næstflestir. Fýll, dílaskarfur, toppskarfur, rita, hvítmáfur, svartbakur, kría og teista eru einnig mjög áberandi tegundir en grágæs, þúfutittlingur, maríuerla og snjótittlingur eru einnig algengar tegundir. Um 70 % af íslenska hafarnarstofninum lifir við Breiðafjörð. Toppskarfur verpir á Íslandi nánast eingöngu við fjörðin og um 90 % dílaskarfa verpa þar. Minkar eru nú í öllum eyjum á firðinum en refir hafa ekki verið með greni þar svo vitað sé til þó þeir sjáist stundum á eyjum næst landi.

Búseta og landnýting

Eyjar á Breiðafirði hafa verið í byggð allt frá því að Þrándur mjóbein nam land í Flatey. Þar þóttu landkostir miklir þó að eyjarnar væru smáar, hlunnindabúskpur eyjabænda bætti það ríflega upp. Nýttu menn jöfnum höndum fisk, sel og fugl. Helstu verstöðvar voru í Oddbjarnarskeri, Bjarneyjum og Höskuldsey. Dvöldu um 200 manns vor og haust á vertíð í Oddbjarnaskeri fram á seinni hluta 19. aldar. Einkum voru það flatfiskar, hrongkelsi, þorskur, ýsa og skata sem veidd voru. Selurinn gaf af sér kjöt, spik til fæðu og ljósmetis og skinn í klæði og skó. Auk fuglatekju til matar var eggja- og dúntekja mikilvæg hlunnindi.

Nú er einungis búið allt árið í Flatey. Þar er einna best varðveitti byggðakjarni landsins frá seinni hluta 19. aldar og byrjun þeirrar 20. Í Flatey var klaustur frá 1172 og þar var Flateyjarbók, sem er merk heimild um Noregskonunga, varðveitt um tíma.

Heimildir