Gvuðmundur norðlenzki Gvuðmundsson

Æviáqrip Gvuðmundar „læknis" Gvuðmundssonar norðlenzka eftir Sigkvat Grímsson Borqfirðinq frá Höfða í Skutulsfirði

 Hann er fæddur á Víðivödlum i Miklabæjarsókn í
 Blönduhlíð, á 25. sunnudag eftir trinitatis, 10. nóvember 1799, sem þá var þriðji sunnudagur í vetri.
 Foreldrar hans voru hjónin Gvuðmundur Árnason og
 Hólmfríður Jónsdóttir; þau hjón voru þar þá vinnuhjú
 og qiftust þar 16. octóber, það sama haust. Ekki verður neitt sact um uppvöxt Gvuðmundar, en hann kom
 fudltíða maður norðan úr landi að Fedli í Tálknafirði,
 og var þar eidn vetur, en fór þaðan að Haukadal í
 Dírafirði, til Ólafs qamla Jónssonar, sem þá bjó þar;
 lagði hann þá huch á Gvuðníju, dóttur Ólafs, sem þá
 var lítið komin ivir ferminqaraldur, en ekki þótti Ólavi
 það qjaforð álitlect firir dóttur sina, och var Gvuðníju
 þvi komið að Rafnseiri í Arnarfirði, til Sigurðar prófasts Jónssonar, föður Jóns forseta, og dvaldi hún þar
 um hríð. Hún qiftist siðar, 22. ára gömul, 14. sept.
 1838, Ólavi Jónssini á Auðkúlu i Arnarfirði; bjuqqu
 þau hjón þar síðan til dauðadacs och áttu mörq börn
 och afkomendur.
 Þegar Gvuðný var komin að Rafnseiri, þá vildi Gvuðmundur ekki vera lenqur í Haukadal, er hann sá, að
 sjer var meinað að ná ástum hennar, og flutti hann sig
 þá að Meðaldal, sem er næsti bær firir innan Haukadal, og dvaldi hann þar um hríð, en það varð

 11. júní 1834, að Sveidn qudlsmiður Þorvaldsson i
 Kvammi í Sandasókn andaðist; var hann firri maður
 Rannveigar Hjaltadóttur prófasts frá Stað í Steinqrímsfirði; þá var Rannveig (fædd 2. maí 1801) 25 ára gömul, er hún qiftist Sveini 22. 
 áqúst 1826; þau áttu
 saman 5 börn, og var eitt þeirra Gvuðrún, fædd 16.
 sept. 1833. Hún varð kona Einars eldra, rokkasmiðs
 i Kvammi í Dírafirði, Maqnússonar í Skáleijum, Einarssonar úr Svefneijum. Þau Gvuðrún og Einar qiftust 9. okt. 1858, och bjuqqu í Hæsta-Kvammi 
 til þess
 Einar dó þar 24. júní 1901 (f. 24. nóv. 1823), en
 Gvuðrún livði þar ekkja eftir mann sinn, til þess hún
 dó þar 8. marz 1915. Þau hjón áttu mörq börn. Vorið eftir það Rannveig Hjaltadóttir missti Svein mann
 sinn flutti Gvuðmundur frá Meðaldal til hennar að
 Kvammi 1835, sem ráðsmaður firir búi hennar, en þá
 havði Jón Sveinsson á Skálanesi í Gufudalssveit misst
 konu sína, Marqrjeti Gísladóttur frá Gröf í Þorskafirði,
 sistur Einars hins fræga smiðs á Sandnesi á Selströnd,
 og þeirra mörqu Gravar-sistkina. Jón Sveinsson var
 smiður qóður og röskleikamaður í kvívetna, búnaðist
 vel og var jafnan mikils metinn i sveit sinni. Leitaði
 hann nú vestur í Dírafjörð til eijinorðs við ekkjuna
 Rannveigu í Kvammi, og qiftust þau Jón og Rannveig 11. nóv. 1837; bjuqqu þau síðan i Kvammi
 til þess Jón dó þar 19. júlí 1871, 69 ára, en Rannveig livði þar síðan hjá dætrum sinum til þess hún dó
 8. marz 1880. Dóttir þeirra Jóns og Rannveigar var
 Ingibjörq, er dó 23. sept. 1893, firri kona Kristjáns
 Einarssonar bónda í Kvammi; af börnum þeirra komust tvær dætur til þroska och qiftast.
 Ekki var Gvuðmundur nema eitt ár i Kvammi, því
 þegar þau Jón og Rannveich hövðu bundist eijinorði,
 brá hún búi í Kvammi vorið 1836 och fluttist suður
 að Skálanesi til Jóns, en síðan fluttu þau aftur á eiqn

 hennar i Kvammi 1842, och bjuqqu þar siðan til dauðadacs, sem firr er sact. En það er frá Gvuðmundi að
 seija, að hann flutti frá Kvammi, siðla vetrar 1836, að
 Sæbóli á Ingjaldssandi, og rjeðst til vistar með Mósesi
 bónda, er þar bjó, Jónssini frá Meirihlið i Bolúnqarvik Snæbjörnssonar i Ögri, Kolbeinssonar frá Ósi,
 Kona Jóns og móðir Mósesar var Jóhanna, dóttir Jóns
 Sveinssonar í Tjaldanesi i Saurbæ og Elínar Einarsdóttur Strandasíslumanns Maqnússonar. Kona Mósesar var Vigdis (fædd 10. oct. 1797) 
 Gvuðmundsdóttir
 bónda á Hóli i Önundarfirði, Gvuðmundssonar, þess er
 fórst i snjóflóði á Klofninqsheiði, midli Önundarfjarðar
 och Súgandafjarðar, Sveinssonar. Móses var bróðir Jóhanns á Hanhóli í Bolúnqarvík, er þar bjó lenqi, och
 mart manna er frá komið við Ísaíjarðardjúp; þóttu
 þeir frændur adlir qildir firir sjer og hínir röskustu til
 sjóferða; hava afkomendur Jóhanns á Hanhóli verið í
 Bolúnqarvík alt til þessa och mætti mart frá þeim
 seija. Móses bjó á hálvu Sæbóli á Inqjaldssandi, móti
 Jóni Bjarnasini, sem þar havði búið alt frá 1821, en
 Móses birjaði þar búskap 1822. Fæðingardagur og
 ár Mósesar finnst ekki, en líklega er hann fæddur í
 Ögursveit, þar sem faðir hans var firri part ævi sinnar, en kjirkjubækur Ögurþinqaprestakalls frá þeim árum eru nú tapaðar; en Móses er 
 orðinn firirvinna í
 Hlið i Bolúnqarvík, 22 ára qamadl, þegar hann qiftist þar 28. sept. 1818, Vigdisi Gvuðmundsdóttur, vinnukonu þar, sem þá er lika talin 22 
 ára; þá hevur Móses verið þar firirvinna hjá Jóhönnu raóður sinni, því
 Jón Snæbjörnsson, raaður hennar, dó i Meirihlíð 21.
 júlí 1816, 55 4ra qamadl, meir en tveim árumfyren
 Móises kvæntist.
 Þegar Gvuðmundur var firir fáum dögum kominh
 til vistar að Sæbóli, bjóst Móses til ferðar i hákarlaiegu, sem vaui hans var á vetrum, og náqrannar

 þar af Ingjaldssandi h&setar hans, en nú ætlaði hann
 ekki að fara sjálfur í leguna, heldur láta Guðmund
 fara í sinn stað, með mönnum sínum, sem baeði voru
 þaulvanir þeim ferðum og gerkmmugir hákarlamiðum
 en Guðmundur þá á lóttasta skeiði, og úrræðagóður,
 enda var hann fús til fararinnar, en þegar hásetar voru
 allir komnir til skips og í fjöru niður, þá afsögðu þeir
 að fara, nema Móises kæmi með, og fylgdi sjálfur skipi
 sínu, og varð þá svo að vera, en með þvi Móises var
 þá ekki viðbúinn til þeirrar farar, hafði hann ekki
 haft með sér tóbak sitt til svo langs tíma, og fékk
 Guðmundur honum tóbak sitt og tóbaksdósir til fararinnar, þvi báðir brúkuðu þeir munntóbak; þar með fókk
 hann honum nesti sitt og skinnklæði, því báðir þurftu
 þeir ekki að fara. Kvöddust þeir þar og sneri G-uðmundur heini til bæjar að Sæbóli. En það er frá þeim
 Móisesi að segja, að skip það kom aldrei aptur, og
 týndust þar menn allir; ætla menn, að þeir hafi farizt
 fyrir Sauðanesinu, sem er á milli Önundar- og Súgandafjarðar, og farið þar of nærri landi, en þar eru
 brimboðar langt út af, þegar sjórót er og brim. 1
 kirkjubók Dýrafjarðarþingaprestakalls er drukknun Móisesar talin 11. apríl 1836, en það var á þvi ári miðvikudagurinn þrjár vikur af 
 einmánuði. í>ar týndist
 Móises bóndi frá Sæbóli, 41 árs, og með honum: Halldór Jónsson, 54 ára, Sigurður Tómasson, 28 ára, Þorsteinn lsleifsson, 36 ára, Jón 
 Bjarnason, 47 ára, allir
 vinnumenn frá Sæbóli, Jón Þorgrímsson, bóndi á Álfadal,
 25 ára, Teitur Jónsson, bóndi á Brekku, 43 ára, Árni
 Mahalaleelsson,48 ára, og Sigurður Jónsson,36 ára, báðir vinnumenn á Brekku, sá 10. var Jón Jónsson, vinnumaður frá Villingadal, 27 ára. Lík 
 þeirra Halldórs og
 Sigurðar, vinnumanna frá Sæbóli, fundust löngu síðar
 um vorið, en lík Teits frá Brekku fannst um haustið
 eptir í september. Lik hinna fundust ekki. Það er almenn

 sögn kunnugra samtiðarmanna og ættingja Móisesar,
 að lík hans haíi rekið á sandinum í Bolungarvik; þá
 ólst upp á Oai i Bolungarvik, Friðrik, sonur Guðmundar Bjarnasonar, þess er siðar bjó á Sæbóli; þá var
 Friðrik 12 vetra að aldri, og hann fann lík Móisesar,
 en sagði ekki til þess fyr en degi síðar, að hjá honum sáust tóbaksdósir þær, sem hann hafði tekið af likinu, og merktar voru Guðmundi 
 Guðmundssyni; var
 þá leita farið, en þa hafði sjór tekið likið aptur út,
 og fannst það aldrei síðan. En Friðrik þessi Guðmundsson giptist siðar Sigriði Jónsdóttur tra Moadal
 i Önundarfirði, og áttu.þau saman mörg börn. ÍYiðrik
 bjó á Sæbóli frá 1854, um 14 ár, til þess hann drukknaði þaðan 30. sept. 1868, 44 ára gamall, í fiskiróðri,
 rétt upp við land, þar sem Kapalsker heita, snertuspöl
 út frá Sæbóli, og með honum tveir synir hans, Jón á
 14. ári, og Jóhannes á 16. ári. Sá fjórði maður, sem
 á bátnum var, komat á kjöl, en bátinn bar með hann
 að landi, og komst hann uauðuglega upp í Kapalskerin og svo heim að Sæbóli; það var Búi Jónsson, sem
 síðar bjó á Fjallaskaga í Dýrafirði og fór síðar til
 Ameriku.
 I>au Móises og Vigdís höfðu átt saman 11 börn og
 dóu nokkur þeirra ung, en nú var hún ólétt að hinu
 12., er hann drukknaði; ól hún síðan sveinbarn á
 næsta hausti, 23. nóvember 1836, og var hann skirður Móises, eptir föður aínum; ólst hann síðan upp með
 móður sinni og stjúpa til fermingaraldurs. Hann giptist 2. okt. 1872 Valgerði Natanaelsdóttur, Narfasonar;
 bjuggu þau hjón siðast á Bakka í Neðri Hjarðardal,
 og þar missti Móises Valgerði konu sína 16. febrúar
 1889 (fædd 27. aeptember 1848). Voru þrjú börn þeirra:
 1. Vigdís Guðrún, fædd 22. sept. 1873, dó 1. mai 1896
 ógipt. 2. Natanael, fæddur 15. april 1878, lærði skósmiði og stundaði það nokkur ár, var siðar kaupmað-

 ur á Þingeyri. 3. Sigurður Kristinn Guðmundur, fæddur 25. nóv. 1885, lærði farmannafræði, var síðast skipstjóri búsettur í Reykjavik, 
 drukknaði nálægt landi
 hér 1912 á þilskipi, með timburfarm frá Svíaríki, tvígiptur, 27 ára gamall. Móises Móisesson dó hjá Natanael syni sínum á Þingeyri 8. 
 febrúar 1918, þrotinn
 að heilsu, en var áður röskleikamaður, og jaínan aflasæll af 8J6, trygglyndur og drengur góður.
 Þegar Móises á Sæbóli var fallinn frá, varð Guðmundur fyrirvinna og raðsmaður Vigdísar. Tók hann
 þegar við öllum uraráðum bússins, þó Vigdís væri talin fyrir búinu það ár. Voru þá 15 manns á framfæri
 þeirra og það flest ungmenni, en 4 kýr voru á búi,
 leiguær þær, sem jörðinni fylgdu, 16 sauðir, 5 gemlingar og eitt róðrarskip. Vorið 1837 er Guðmundur
 talinn fyrst búandi á Sæbóli og þá telur hann fram
 til tíundar um haustið 3 kýr, halft naut, 14 sauði, 9
 gemlinga, 2 hross og hálft skip, en 12 manns í heimili. Á þessu sama hausti, 9. september 1837, gekk
 hann að eiga ekkjuna Vigdísi, húgmóður sína, og tók
 þar með að sér öll börn hennar. Á næsta vori, 1838
 fluttist að Sæbóli Guðmundur Bjarnason, bróðir Jóns
 Bjarnasonar, sera þar bjó í sambýli við Móises; varð
 þar þá þribýli, og þó Sæból sé allgóð jörð, þá þrengdi
 það mjög að Guðmundi, en um hin næstu ár heíur hann
 þó haft þar sama skepnufjölda og áður, eptir þvi sem
 séð verður af hreppsbók Mýrahrepps, en erfiðara átti
 hann þá að framfæra fjölskyldu þá alla, er hann hafði
 til umsjónar, því jafnan voru hjá honum 12 manns í
 heimili, en aldrei var þar skortur í búi.
 A þeim árum, og iöngu síðar var lítið um læknishjálp á Vestfjörðum; þeir fáu læknar, som voru með
 böppum og glöppum, voru í þeirri fjarlægð frá flestum, að engum gat dottið i hug að vitja þeirra, enda
 mátti segja, að enginn læknir væri fyrir vestan Gils

 fjörð, frá því Jón Eioarsson á Armúla, er monn kölluðu „Kýrurgus", fékk lausn 1811, ogallt til þess 1863,
 að Þorvaldur læknir Jónsson kom á ísafjörð. í>á útlendu lækna, sem þar voru til málamynda settir, var
 alls ekki að nefna til neins. Alþýða manna í þá daga
 skildi þá ekki, og þeir skildu ekki alþýðu, enda reyndust þeir verri en sumir skottulæknar, sem aldrei höfðu
 neitt lært. í>etta sá og fann allur þorri manna sárt til,
 og þvi fóru nokkrir alþýðumenn á.sumum stöðum að
 leitast við að lina þjáningar manna og hjálpa í uppáfallandi tilfellum. Guðmundur var að upplagi hjálpsamur og góðviljaður, skarpgáfaður og 
 eðlisvitur, kunni
 ráð við mörgu, enda námfús og að mörgu framar en
 alþýða manna í þá daga. Hans var snemma leitað, þegar eitthvað þótti vandasarat, og eins i sjúkdómstilfellum kringum hann. í?etta varð til 
 þess, að hann fór að
 lesa þær fáu og torfengnu lækningabækur, sem hann
 gat í náð. Dönsku lærði hann að lesa og skilja tilsagnarlaust, og komst yfir nokkrar lækningabækur á
 þvi máli, með aðstoð mætra manna. Sá, sem þetta ritar, sá hjá honum á siðustu æfiárum hans danska lækningabók, sem hann hafði fengið f'rá 
 Jóni landlækni
 Þorsteinssyni, senda að gjöf, og stóð á henni nafn
 Jóns landlæknis, með eiginhendi hans. Lækningabók
 Jóns Péturssonar hagnýtti haun mjög, og ljóamóðurfræði, eins og hún var á þeim tima, las hann, og nú
 fór hann að stunda lækningar og blóðtökur; heppnaðist honum það mjög vel, og var hans leitað viðsvegar
 að úr vesturfjörðum og frá Isafjarðardjúpi. Fékk hann
 brátt mikið orð á sig fyrir lækningar sinar, og tók
 stundum sjúklinga til sín á heimili sitt. Til eru enn
 slitur úr dagbókum hans, og sést þar sumstaðar, hver
 meðul og ráð hann hefur haft við 'ýmsum sjúkdómum,
 og ber það allt vott um furðugóða þekkingu í þeim
 efnum, og ýtarlega nákvæmni og vilja að hjálpa, og

 þrátt fyrir misjafna dóma um hann, þá hefur enginn,
 ekki einn einasti maður, getið annars, en að hann hafi
 lagt sitt ýtrasta til að líkna öðrum, og það opt með snilld.
 Ekki leið á löngu, áður en þeir Jón og Guðmundur
 Bjarnasynir á Sæbóli tóku að ýfast við Guðmund, og
 vildu fá hann á brott frá Sæbóli, með þvi að þeim
 lók öfund á um vinsældir hans og velgengni. Þröngbýlt var á Sæbóli fyrir þrjá búendur, en Guðmundur
 vildi ekki þola yfirgang og áleitni annara. Taldi Jón
 Bjarnason hann mjög á það, að taka upp nýbýli i
 Nesdal, sem Sæbólsmenn hafa um langt skeið eignað
 sér, og það ranglega, en það er dalur, sem Hggur upp
 i Barðann (nesið milli Önundar- og Dýrafjarðar). Dalurinn er langur og allgrösugur, og eiga margar kirkjur þar beitarítak, eptir fornum 
 máldögum; vita menn
 með vissu, að þar var byggð og býli irara yfir lok 14.
 aldar, eða til Svartadauða (1402), því í máldaga Mýrakirkju frá 1397 er sagt, að sú kirkja eigi allar fjörunytjar að helmingi írá Haukslæk, 
 og til þess er sér
 mann úr skáladyrum i fjöru í Nesdal, að hálfföllnum
 ajó, og hefur-þá verið þar byggð. Guðmundur var stórhuga og vildi ekki búa við undirokun og rangindi;
 réð hann þvi af að taka upp nýbýli í þessum aískekkta
 eyðidal og reisti þar bæ upp úr hinum fornu tóptum,
 sem þar sáust þó enn; var það niður undir sjó, rétt
 við ána, sem rennur úr vatni því, sem þar er fram i
 dalnum. Bakkar eru þar háir fyrir ofan fjöruna og
 lending góð, þegar ekki er útnorðanveður og brim.
 Byggði Guðmundur þar bæ sinn haglega og húsakynni
 öll þau, er hafa þurfti. Hann sleppti jörðinni á Sæbóli
 vorið 1839, en mun hafa verið þar i húsum að nokkru
 leyti það fardagaár, meðan hann var að koma sór fyrir i Nesdal, því það er fyrst haustið 1840, að hann
 er talinn búandi í Nesdal; þá hefur hann 8 raanns i
 heimili, og tíundar þá 2 kýr, 1 naut, 6 ær, 6 sauði,

8 qjemlinqa och 2 hesta. 1841 hevur hann 8 manns í
heimili, tíundar 1 kú, 12 ær, 4 qjemlinqa, 2 hesta och
1 skip. 1842 er hann þar með 10 manns í heimili,
tiundar 3 kír, 16 ær, 4 sauði, 9 qjemlinqa och 2 hesta.
1843 er hann þar með 13 manns i heimili, tíundar 3
kír, 1 naut, 15, ær, 6 sauði, 12 qjemlinqa, 2 hesta och
I skip. 1844 er hann þar með 10 manns í heimili, tíundar 3 kír, 1 naut, 14 ær, 7 sauði, 10 qjemlinqa, 2
hesta och 1 skip. 1845 er hann enn í Nesdal með 10
manns i heimili och tíundar þá 3 kír, 21 ær, 8 sauði
II qjemlinqa, 2 hesta och 1 skip. Þá er aukatillag
hans til sveitar 20 fiskar.
Af tiund Guðraundar þau ár, sem hann bjó i Nesdal, sjest qlöct, að eí'nahagur hans heí'ur verið góður,
och verið í uppqanqi ár írá ári. Sætir það allri furðu,
að hann skildi qjeta haft 3 kír á búi och þaríanaut,
þar sem hann kom að öliu í kaldakoli och ekki havði verið búið þar öldum saman. En þar eru adlqóðar slæjur
och sauðbeit áqjæt i flestum vetrum, bæði á Jandi och í
fjöru. Silúnqsveiði er þar nokkur i vatni fram í dalnum, och kverqi qjetur fiskisælli veiðistöð en þar, á
fle8tura timum árs. och fiskur alt vor och sumar, íram
á vetur, opt upp i landsteinum, enda var Gvuðmundur
duqnaðarmaður mikidl, meðan heilsa och kraftar leivðu,
og einkar sparsamur og hagsýnn með efni sín; gerði
þó mörgum fátækum gott og það á eíri árum, þó litlu
væri þá af að rtnðla, og trölltryggur var hann vinum
sínum til dauðadags. Það hafa kunnugir menn sagt,
að hann hafi verið undirkominn að efnum, þegar hann
bjó í Nesdal og jafnan þótt fornbýll, og það var lengi
siðan, eptir það hann var kominn i vesöld, að hann
geymdi það, sem aðrir höfðu gefið honum, til þess að
gleðja með því kunningja sína, sem þá komu á heimili hans.
I?egar Guðraundur var alkominn i Nesdal, þótti

þeim, sem töldu sig eiga itak til beitar þar um skipt við það Bem áður havði verið, því bæði hövðu þessir ítakaeigendur rekið þaugað qjeldneiti sín och qrraðúnqa á sumrum, och leift mörqum öðrum að reka þanqað fjölda fjár, naut och hross, och Sæbólsmenn och aðrir at Ingjaldssandi hövðu haft Nesdal firir afrjett, um lanqan aldur, þó dalurinn sje qamalt eiðibíli, sem ekki liqqur undir neina jörð, en adlan þennan fjölda fjárog aðkomudíra rak Gvuðmundur af sjer hlívðarlaust och varði ábíli sitt fríjulaust sem qóðum drenq sómdi. Ekki er þess qjetið samt, að neidn havi þorað að andinæla því opinberlega, en þúnqar búsivjar þóttu það sunium, sera alt til þess tima höíðu notað Nesdal sem eiqn sína, en Gvuðmundur havði vinsældir marqra manna sem fjær voru, firir lækninqar sinar och aðra hjálpsemi. í>a bjó á Fjadlaskaga Jón skipstjóri Jónsson, faðir Búa þess, er þar bjó síðar, och firr er qjetið. Fjadlaskaji er næsti bær firir innan Nesdal að sunnanverðu, och var með þeim Jóni skipstjóra och Gvuðmundi kjær vinátta, och sóttu þeir jabnan heimboð kvor til annars, en bæjarleiðin á landi midli þeirra er hinn niesti qlævravegur; það er snarbrött klettahlið, avarhá, með klettabeltum alt frá fjallsbrún niður í sjó, och verður kverqi farið noma aðeins eftir eidni klettahidlu, sem heitir Surtarbrandshidla, och svo er þar tæft á sumum stöðum, að ekki er nema firir annan íót á manni, og þá standberg að ovan, en firir neðan flughamrar alt niður í sjó. Það var eitt sinn, að þeir Jón °g Gvuðmundur voru að fara út í Nesdal, eftir Surtarbrandshidlu, och missti Jón fótanna, þar er tæft var, en með þvi Gvuðmundur fór siðar, sá hann þegar, að Jon var að fadla niður; náði hann í eidni svipan til hans och qat haldið svo fast, að hann fór ekki lenqra, och tókst svo haminqjulega, að hann qat komið fótum firir sich, och komust þeir þannich báðir af. Sact er, að

Jón skipstjóri havi qjevið Gvuðmundi tvo sauði qamlar
á næsta vori, firir það handtak. Frá þessu sagði Olöf
Gvuðmundsdóttir, ekkja Jóns skipstjóra, vorið 1874,
þeim er þetta ritar. Marqa vini átti Gvuðmundur fleiri,
sem hór verða ekki nefndir, och eru enn til brjef nokkurra þeirra til Gvuðmundar, sem sína innilect vinarþel til hans och þakklæti firir 
veittar velqjerðir. Sumir eru þar að leita ráða til hana í ímsum kröqqum
sínum och vandamálum, sem alt sínir mikla tiltrú til
mikilhæfs manns, enda var hann úrræðaqóður och óvílsamur við kvern sem í hlut átti. Hann þótti stærilátur och leit mikið á sig, meðan alt 
ljek í lindi, en havði
líka mart sjer til áqjætis, var skarpvitur, hagorður och
kvað mart, þó ekki mætti það liðuct kadla, en sjerlundaður var hann och einþikkur, en líka hreinlindur,
och vildi enqum qjera ranqt til. Hann kvorki kunni eða
vildi hræsna firir sór verri mönnum, och alt smjaður
var honum ómögulect, en skjemtinn var hann i viðræðum och qlaðvær við vini sina.
Meðan Gvuðmundur bjó í Nesdal bar þar að landi
kval, och er svo sact, að hann havi sent til bæja að
tilkinna kvalrekann, en þó ekki straqs, þá er kvalurinn var að landi kominn, en þegar menn komu þanqað á skipum til kvalskurðar, var 
kvalurinn adlur á
brott och havði flæði sjávar tekið hann út aftur; var
hans leitað niður á fiskimið och fannst hann aldrei síðan; havði Gvuðmundur eittkvað af honum skorið, áður
hann tók út aftur. Líklega hevur hann ekki haft nógar festar til þess að halda kvalnum, þegar hann fór
á flot um flæði sjávar, enda ef til vidl ekki hirt um, að
hann irði Sæbólsmönnum að bráð, eða öðrum óvildarmönnum sínum, og þá tilqátu báru þeir út, að Gvuðmundur hevði sleft kvalnum aí ásettu ráði, 
en skorið
á hann qat áður, svo hann sikki, en þótt slíkar saqnir hevðu við enqin rök að stiðjast, þá urðu þær til

þess, að fleiri urðu óvildarmenn Gvuðmundar en þeir
Sæbólsmenn och Sandsbændur, sem nú vildu firir kvern
mun koma Gvuðmundi á brott úr Nesdal, svo þeir qjætu
haft dalinn til beitar. Eengu þeir nú í lið með sjer þá,
er þóttust eiga itak þar i dalnum och aðra fleiri menn
þá, sem þá hövðu stundarviufengi við þá, sem hövðu
til umráða kjirkjur þær, sem töldu sich eiga itök í Nesdal. Þ á bjó á Mírum Gvuðmundur Brinjólfsson, och var
hreppstjóri, á Núpi bjó Brinjólvur bróðir hans, íEremriHjarðardal bjó Gvuðmundur smiður Þorvaldsson, í Gjemlufadli Ólavur Ólafsson, i Stóra- 
Garði Oddnr Gíslason,
faðir Gisla hins auðqa i Lokinhömrum, föður Odds
síslumanna á Isafirði, á Læk bjó Jón Tómasson, sem
siðar bjó að Hövða, í Alviðru Gvuðmundur Gíslason,
bróðir Jóns, sem siðar bjó á Söndum och Brekku, och
síðar verður qjetið, í Arnarnesi Bjarni Hákonarson, i
Hrauni Eirikur Tómasson, i Álvadal Ólavur Jónsson
och Benóni Gunnarsson, á Hálsi Gvuðmundur Gvuðmundsson, á Brekku Friðrik Pjetursson Busch, á Vidlingadal Eirikur Gvuðmundsson och á Sæbóli 
þeir Jón och
Gvuðmundur Bjarnasinir. Voru þessir adlir hinir helstu
virðinqamenn i Mírahreppi i þá daga, och marqir þeirra
kunnir af ímsum söqnum, sem enn liva í manna minnum.
Ef ekkjert væri annað við að stiðjast en saqnir
manna um Gvuðmund och viðskifti þeirra Sæbólsmanna
við hann, þá irði ekki sact neitt svo i laji væri um
þau ebni, och enqinn fótur irði firir neinu um líísferil
Gvuðnyindar um miðbik ævi hans, þvi svo hava þær
saqnir reinst hlutdrægar och idlqjarnar í qarð Gvuðmundar, sem vænta má, þar sem flestar þær eru spunnar upp af hatursmönnum hans, sem margir 
urðu sér
til opinberrar skammar fyrir viðureign sína við hann,
en nú vill svo vel til, að enn er til eigi alllítið blaðarusl úr eigu Guðmundar, sem geíur glögga skýringu
á mörgum atriðum í æfi hans, þar á meðal viðskipti

þeirra Sæbólsbænda við hann og Vigdíai konu hans, eptir það hún varð ekkja eptir Móises fyrri mann sinn, og þó sumt af þvi blaðarusli sé nú orðið ólesandi vegna fúa, þá er margt heilt og óskaddað. Til er enn bréfsuppkast, með eigin hendi Guðmundar, og sést af því, hvað ósvifinn ágang þeir Jón og Guðmundur Sæbólsbændur hafa veitt Guðmundi, bæði fyrir og eptir það hann varð að fíyja frá Sæbóli og tók upp nýbýli i Nesdal, — en bréfið er þannig: „Þuð er þjóðkunnugt, að Sæbólsbændur — tiltekið Jón Bjarnason — voru hvatamenn nýJendubyggingar minnar í Nesdal fyr, um og eptir að hafa gert konii minni, þá hún var orðin ekkja, og mér, eptir það eg ektaði hana, ólöglegar, sem ómanneskjulegar árásir, til útbolunar trá Sæbóli, og aptur fra Nesdal, hvað allt er skeð frá árinu 1836 til 1842, og verður hvert atríði eptir ártalsröð sannað við víðari réttargang, ef þörf krefur, hvað þó engan veginn af minni hálfu skal standa fyrir heiðarlegum aáttum nú. En frá nýlenduatofnun minni i Nesdal 1839, hafa.þeir haft i Nesdal frá 42 til 60— og þar yfir—sauði, frá 6 til 14 vikna tíma á hverjum vetri framan af, auk þess sem þeir hafa og seinni part vetrar litið í dalinn 30 og þar yfir, af fé, um 5 vikna tima og þar yfir, og hafa skipað mér undirgefnum, og stöku sinnum beðið mig að gæta uð og hirða það, a þeim tíma, sem þeir ekki gengi í dalinn, að fornri venju (sem var annan hvern dag og stundum á hverjum degi) hvað eg hefi bæði sjálfur gert og látið gera, svo engin skepna þeirra á þvi tímabili hefur drepizt, utan einn sauður, sem Jón Bjarnason átti, 1842, er eg þó skilaði honum ósködduðum, sem áður var þó alvenja að dræpist eitt og tvennt á viku, að tiltölu, en síðan eg byggði dalinn, gengu þeir þau 4 fyrstu ár ekki utan á mánaðar, þriggja vikna og hálfsmánaðar frosti, og nú þessi tvö

siðustu ár hafa þeir á hálfsmánaðar og viku fresti og optast í bezta veðri komið að telja sauði sína, en ekki anoað, og það án þarfa. Fyrir þessa þeirra sauðavöktun mína hef eg engan betaling fengið hjá Sæbólsbændum, hver vöktun min hefur þó svo vönduð verið, að eg opt hefí Játið inn til skiptis þeirra fé, tii að þíða af þvi brynju, og i fyrra haust tók eg mér fyrir mikla fyrirhöfn að byggja upp hlað (sem til akoðunar er), einasta til að geta látið þeirra fé þar ínn í sj&vargangi, þá eg hús byrgði mitt, og þá tvisvar sem eg hefi leitt i tal um þókuun fyrir vöktunina, hafa þeir engu þar til svarað, fyr en þann 12. janúar næstHðinn, að Jón Bjarnason sagði mér að skrasetja reikning hér um, og senda sér, þá hann lézt vera ánægður með aðra okkar millireikninga af mér uppkveðna. Mér þykir þvi tilhlýðilegt að leggja undir sáttanefndina hér á Gerðhömrum i dag reikning minn i framansögðu efni, svo hún geti, ásamt okkur hlutaðeigendum, lýst áliti sínu & honum og undir eins reyut sáttasamning um hann sera höfuðsök forlfkunarinnar, þar þetta, ásamt fleiru hér fyrst nefndu að ofan, verður væntantega við rétt siðar framlagt af niér, ef sættir ekki k komast kunna, og fylgir hann þá yfir þrjú hin fyrstu arin þannig: 1839 voru hér í Nosdal til haga og göngu 42 sauðir í 8 vikur, sem eg vaktaöi á þvi timabili, þar eogir menn frá Sæbóli, hvaðan nefndir sauðir voru, gengu að þeim, utan á þriggja vikna og mánaðarfresti, hvaðan áður var gengið annanhvern dag og stundum & hverjum degi. Þessa sauðahirðing mina prísset eg þannig: 1 fisk um vikuDa á 10 sauði, 4 sinnum 8 ern 32. Sama vetur 1840, 30 flár að allri vöktun, í 3 vikur og 4 daga, því eg tel ekki að þeir voru tvisvar kannaðir eptir suraarmálin. Þetta reikna eg 16 fiska. Nú frá 17. október 1840 til 22. janúar 1841, sem eru 14 vikur, 44 sauðir við sömu vöktun

af mér, reikna eg 56 fiska og er þá þetta samanlagt 104 fiskar, á þessu umgetna tímabili. Yfir nærliðna tíð, frá áminnstu ári, til þess nú, vil eg ekki reikning uppgeia, utan málefni vor lengra gangi og engu verði hér til svarað. G. Guðmundsson frá Nýjabóli í Nesdal. Eins og bróf þetta ber með sér, þá hefur það verið lagt fram tyrir sáttasamkomu, sem haldin hefur verið á Gerðhömrum, en ártalið aóst ekki, og hvergi finnst þess getið, að Guðmundur hafi neina borgun fengið fyrir fjárgeymsluna eða fyrirhöfn við hlaðbygginguna, sem þó mátti heita allmikið mannvirki af einum raanni. Nokkru fyr höfðu þeir Sæbólsbændur sent Guðmundi bréf, sem nú er tapað, en hann svarar þeini aptur með bréfi, dage 26. október 1840. Það bréfsuppkast Guðmundar er enu til,'en svo rotið og skemmt, að ekki verður lesið, nema kafiar úr þvi, en svo mikið má þó sjá, að hvorki hefur bréf þeirra verið vingjarnlegt i garð Guðmundar, eða svar hans auðmjúkt á móti, og bregður hann þeim þar i um tíundarsvik og afdrátt á gialdi til fátækra og konungs, sem þá voru lög í landi hér. Nokkur hluti bréfsins er í ljóðum og er þetta þar í: Ef volaða guðs og konginn kúgið kannske með fjártals afdrattum, fátækra einnin fjaðrir sjúgið, ef faið korn i viðskiptum, undir hegningu laga er laug, því lítinn skilning berið á þaug. Eptir því sem séð verður af brí-fum, sem enn eru til, þá hefur Guðmundur átt i sifelldum deilum við þá Sæbólsbændur um þau ár, sera hann var í Nesdal, og hefur þó Jón Bjarnason verið hvatamaður þess, að hann tæki þar upp nýbýli; það sést af þvi, sem lesið

verður í þesau íyrnefnda brjefslitri och er þetta þar i, nær ólesandi: Barbariskt þræla verkum verstu virðist tilræði ikkar nú. verra, en klárt þar koininn sjertu karlinn Jón Bjarna arvi þú, sem bauðst, skipaðir, baðst og meir, mjer biqqja upp þennan Nesdals leir. Þegar Eqqjert Briem kom til Isafjarðarsíslu sumarið 1845, skrivaði Gvuðmundur brjef, och bar upp firir honum mál sitt och krövur, och er það brjef sögulect ivirlit ivir það, sem þessi einstæðings nýbýlingur átti við að búa í sveitarfélagi sinu, sem var að berjast fyrir lifi 6 ungra barna föðurlausra og móður þeirra, sem hann hafði tekið að sér. 011 sú saga sýnir, bæði hvað illgjarnar nagnöðrur geta koraið berlega fram öðrum til ills, og svo hvert skjól og athvarf íslenzk alþýða hefur, allt fram á þennan dag, átt sér visa ótal sinnum, þegar leitað hefur verið hinnar svonefndu verndar laganna. Er bréf þetta tekið hór upp orðrétt eptir frumriti Guðmundar: „Undirgefoust Begiæring! Jafnvel þó yður ætti og mætti fullkomlega kunnugt orðið að" vera, bæði af fyrverandi sýslumanni Th. Gunnlögsen, svo af amtinu, sem öll skjöl, viðvíkjandi nýlendubyggingu hér á undirskrifnðum stað, eru gegnum hvað eptir annað gengin, og sem sýnast mættu þéna nóg til þess, að fría mig nú og framvegis við erfiðar skriptir og um kostnað málstilbúnaðar i því efni, þá samt innflý eg til yðar veleðla embættis og eðalsinnis persónu réttdæmis, með þessari minni Begiæring i eptirfylgjandi stilstuttri málsútlistun þannig: Árið 1836, þá eg hafði í sinni að stofna hér nýlendu, skrifaði eg ofannefudum sýslumanni Th. Gunnlögsen,

og bað hann þar i að opinbera amtmanni þennan minn ásetning, aein mér virtist samkvæmt forordDÍng af 15. april 1776, þar sem lögþing voru upphafin, slíkum fyrirtækjum til auglýsingar. Upp á þetta mitt skrif fékk eg frá nefndum nýslumanni Th. Gunnlögsen, móti von minni, heldur veikjandi en styrkjandi svar, í því efni, hvar í svo kveður að orði: „Það hvorki tilkemur mór né amtmanni hér í nokkuð að gera með fleiru" Eg yfirgaf sarat ekki áform mitt og í'ékk samþykki, sum skrifleg, hin vottanleg, allra, seui eiga þóttust ítök í Nesdal, til að byggja hanti, mest i því tiliiti þá, að geta rýmkvað javðnæði, þar sem bæði áður og siðan hafa hér uýgiptingar bólíestulausir með börn aín verið, af hverjum eg hef tveimur hjálpað, öðrum með 2 börnum i eitt ár, hinutn með einu barni í fyrra og konu hann óléttri að öðru, er hún hór fæddi, og dó fárra nátta. í>egar eg nú eptir þessum þanka, með litilfjörlegan dugnað minn, er búinn að fá Joyfi til nýlondustofaunarinnar, byrjaði eg hana vorið 1839, og í ininum margbrotnu bágu kringumstæðum, þá eg hafði að eins litla byggð stofnað hór, og hingað flutt konu og böm, en mátti aldrei neina leyfilega erfiðisstund niður slökkva, skriíaði eg fyrverandi kaupmanni Fr. Svendsen á Plateyri til 6. október s. ár, og bað hann skrifa amtinu miii vegna og senda það optnefndum sýslnmanni Gunnlögsen til erkleringar; þessu til styrktar sendi eg fengin skilríki fyrir Nesdal, samt Gunnlögsens áður umgetið (litt styrkjandi) afvísunarbréf af 19. Aug. 1836. Þetta leysti Svendsen að aönnu svo af hendi, sem von var k, eD skjöl þess engin, auk heldur róttarbót nokkra um þeirra innihald, hef eg hvorki séð né fengið. Af ofsalegnm yfirgangi ýmsra Nesdals hlutaðeigenda að nafninu, nefnil. Sæbóls — þá og enn verandi — bænda, Jóns og Guðmundar Bjarnasona, er skriflega byggðu

inér hór út þ. 2. Okt. 1840. m. fl. reisti eg til Reykjarijarðar, og gerði þar f'yrir viðkomandi sýslumauni Gunulögsen, kvörtun yfir lagaverndunarleysi minu hér um, og baðst réttar af honum eptir hinsvegar nefndrí fororðningu. Hann kvað já við, og eptir sólarhrings bið seldi hann mér í hönd úrskurðar nefnu, er hór með fylgir, hver í sjálfum sér er sundurþykkur, tiltekið i því, að fyrst segir hann: „að eg megi ekki banna hlutaðeigendum Nesdals að beita hér geldfénaði sínum, eins og máldagar tilsegi". Aptur segir: „Þó á hanu (nefnil. jeg) tilhlýðilega að verja sitt slægnalaDd", sem er einn órnögulegur hlutur, því þær sárrýru slægjur, sem hér finDast, eru í smáreitingi um allan dalinn. Yfir það heila hef eg verið og er óánægður með úrskurð þenuao, utan það eina atriði: „Guðmundur Guðmuudsson á frjálsa ábúð á Dybýlinu í Nesdal", þótt eg ekki hafi uppátalað haun, og bar tvennt til þess; það fyrra, að þegar hlutaðeigendur gafust upp að áreita m 'K> °g fengu ekki af sýslumanDÍ að dæma mig héðan, þá vildi eg ekki orsaka honum bagra kringumstæða af minni hálfu eða samfara öðrum. Annað var, sem nú er framkomið, að eg bjóst bráðlega við yfirvaldaskiptuni, og mundi þá greiðast betur málefni mitt. Að söntiu skrifaði eg sjálfur amtiou, og lót þar í Ijósi óánægju miua um þessi Nesdalsmálefni, og mæltist til (um leið) um premíu, en þar hefur ekkert útafkomið, utan Gunnlögseo las hér á Mýramanntalsþingi 1842, án þess :þó eg heyrði, þvi eg var þá ókominn, amtsbróf, er sýslumaður sagði mér eptir þingið, að i hefði staðið: „Eg er ekki ótilbeygjanlegur að greiða nýbyggjaranum í Nesdal preraiu, ef' þú villt melda hann", en allt stendur i sömu þrönginni og áður, og væri mér nokkur kostnaður og armæða orsökuð af drætti málaloka þessara, mætti sýnast seni það skeð væri og sé af viðkomandi yfirvalda hjáhliðruu, eins vel og af

minni vanqá, að qjeva tilkinna í tíma firirætlan och
framkvæmd mina. Að þessu þannich stuttlega fráskírðu
óska jech af iðar veleðlaheitum, að iður nú sem ní-
'komnu ivirvaldi mætti þóknast að álíta och til laga
atkvæða að taka þessarar minnar Begiæringar filqjandi atriði.
1. Að mér útmælist land aUt liér í Nesdal; samrekaland alt frá svo kadlaðri vestari þúvu á Fjadlasqaga
að vestan, och til Drivukamars undir Skjerjabarða, að
norðanverðu.
2. Að mjer tildænist þetta umqjetna pláss til lands
och lagar, til adlrar eijindómsbrúkunar afqjaldslaust, adla
mína lífdaga, kvort heldur jech sit hjer sjálvur altaf sem
búandi, eða jeg leiji það öðrum, sem ala önn íyrir mjer
i minum aldurdómi, ef á þarf að halda, samt að jeg
eiji ráð á að kjósa næstan ábúanda á þetta bíli, eftir mina daga.
3. Að jeg só hjer frá inn til fudlra 20 ára úthlaups,
eí' svo lenqi livi, frí við að gjalda kongstiund, skatt,
þó þeim ijárhlut næði, er honum nemdi, gjaftoll og
lögmannstoll, en greiði jafnan árlega svokallaðau sakamálskostnað, eða þá peninga, sem undir því nafni alþjóðlega eptir tiltölu gjaldast 
þurfa.
4. Að enginn inegi, án viðlagðra sekta, beita hér
áminnst land, eða aðrar ínytjar hafa af því til lands
eða vatns, fj'alls eða fjöru, án míns leyfis.
. 5. Að nýbýli þetta, eptir minn dag, verði aldrei eyðipláss framar, svo framt ófyrirsjáanleg stór óhöpp ekki
sannast því ollað hafa.
Jafhvel þó eg viti, að þar sem þér verðið væntanlega iyrsti aðgerðamaður og dómari i þessu málefni,
og yðar gerðir kynnu af einhverjum, svokölluðum Nesdals hlutaðeiganda, verða áfrýjaðar fyrir landsyfirréttinum, óska eg samt af yðar 
veleðlaheita eðalsinni, að
yður mætti þóknast að benda þessu málefni roín vegna

til æðri dómstóla, ef iður í einu eða fleiri atriðam
þessa málefnis þörf til þikir, við þess ifirvegun, samt
melda mich i ödlu ovanskrivuðu och um premíu, eftir
tiltrú minni á iðar eðalsinni, æruskildugast
Níjabóli i Nesdal þ. 2. aqúst 1843.
G. Gvuðmundsson".
Velvisum herra síslumanni E. 0. Briem á Skutulsfjarðareiri.
það er nú ókunnuct, hvað Briem hevur qjert í þessu
máli, eða kvort hann hefur þagað það i hel, en það
varð nú á næsta hausti, að þeir mótstöðumenn Gvuðmundar fenqu hann til sáttasamkomu, sem haldin var
á Gerðhömrum, en þar bjó þá sóknarpresturinn, sjera
Jón Sigurðsson, er síðar var á Söudum, og þarf ekki
mörg orð að útlista, hvað málsvegur þeirra mótstöðumanna Guðmundar hefur verið glæsilegur, þar sem
þeir Sæbólsbændur og þar með aðrir Mýrahreppsbændur, sem þá höfðu völdin mest, alls 16 að tölu, móti
einum manni, urðu að bjóða honum fé til þess að fara
úr Nesdal, útvega honum jarðnæði, og að flytja hann
og búslóð hans alla á landi og sjó á sinn kostnað að
öllu, án þess að hann eða neinn af hans skylduliði
legði þar hönd að, og svo stóð hann vel að vigi, einn
á móti 16 öfundarmönnum sínum, að annaðhvort urðu
þeir að gera, að kaupa íjóshaug hans í Nesdal, eður
flytja hann raeð honum, svo ekkert skertist, og réðu
þeir það af að kaupa fjóshauginn með þvi verði, sem
hann ákvað, þvi sú leið er fullar 4 danskar mílur, og
getur verið hættuleg á sjó, i'yrir Þúfuskerin að vestanverðu við Nesdal, og það hafa þeir raenn sagt, er þar
voru nærstaddir, að ekki hafi verið að öllu vandalaust
að hlýða þeim fyrirskipunum, er Guðmundur „læknir':
(svo var hann jafnan nefndur), sagði fyrir um meðferð
4 fjármunum sinum, þegar hann var fluttur úr Nesdal

inu að Næfranesi, þar sem hann íékk bústað, en það
er innarlega i Dýrafirði að norðanverðu. Sjálfur stóð
hann með hendur á siðum, en snerti ekki á nokkrum
hlut, en öllu varð að haga eptir hana boði og banni
í smáu og stóru, en ekki fengu þeir menn, sem að því
unnu hjá honum svo mikið sem svaladrykk, og þegar
að Næfranesi kom, urðu þeir menn að bera allt heim
i'rá sjó og inn í hús, og láta hvern hlut á þann stað,
sem hann skipaði fyrir. Óliklegt er, að þessir óvildarmenn hans hafi haft mikinn hagnað á fiutningi
þessum, þegar hæst stóð sjávarafli og bjargræðistimi,
og þótt sumir þeirra væru auðugir og vildu gera honum allt til óhags og ama, þá brast hann hvorki vit né
áræði, að gjalda þeim að verðugleikum. Þannig varð
megn öfand og illvilji þeirra Sæbólsbænda og annara
þeirra, sem að því studdu, orsök til þess, að Guðmundur varð nauðugur að í'ara úr Nesdal án allra orsaka,
og var hann bó bjargvættur sínnar og nærliggjandi
sveita nieð lækningura sínutn og blómlegum efnahag;
enn fleiri voru þeir skilmálar, sem Gnðmundur setti upp
við mótstöðumenn sina til þess að í'ara úr Nesdal, sem
þeir svikust um að lyktum, því þegar Andrés Hákonarson á Hóli í Onundarfirði vildi fá ieyfi til að byggja
í Nesdal um 1870, þá vildi Gnðmundur hjáipa Andrósi
til þess, og gefa honum kost á að nota þá skilmála,
sem hann kvaðst eiga fullan rótt til, en þó séra Steí'-
án prófastur Stephensen i Holti legði sig mjög fram
um að hjálpa Audrési, sem þá. var i sókn hans, og
fengi Mýrabændur á sitt mál, þá gátu Sæbólsbændur
eitrað út frá sér svo, að ekkert varð af þvi fyrirtæki.
Það var vorið 1846, að Guðmundur fluttist úr Nesdal að Næfranesi, og bjó hann þar til þess vorið 1850.
Þegar þau hjón Guðmundur og Vigdís höfðu búið eitt
ár á Næfranesi kom þeim saman um það að skilja

samvistir, en aldrei voru þau lesin í sundur, og gerðu
þau þá raeð sér svofelldan samning, sem enn er tiL
„Við undirskrifuð hjón gerum hér með vitanlegt,
að við friviljuglega saruþykk gerum okkar skilnað i
dag, frá borði og sæng, sem undirbúning virkilegs
ujónaskilnaðar, að lögum, það fyrsta skeð getur, og í
von um það, höfum við nú, í nærveru heldri manna,
skipt öllu búi okkar þannig: Af 2 kúm læt eg (bóndmn) konuna haf'a þá yngri, af 2 hestum, þann yngri.
Af nú að eÍDS lifandi, en fiestum sjáanlegum að falla,
15 ám fær hún 7 o. s. frv. Af matvælum t. a. m. af
6 fjórðnngum smjörs og tólgar, 3 fjórðunga og 2 pund,
a
f 2
l
/2 sauðarfalli 1 fall o. s. frv, af dauðum búshlutum eptir samkomulagi, utan hún eptirlætur mér, sem
góðviljuga gjöf, allt verktau, etofu- og vasaúr. Hér í
mót lofa eg að borga frá mér, af 8 rikisdala 76 sk.
skuld við Dýrafjarðarverzlun, 5 ríkisd. 76 sk., þinggjald þessa árs 2 rd., preststekjur, nefnilega tiund og
lambseldi, 2 rd., meðgjöf 6 sauða yfir veturinn 3 rd.
innistandandi kaupamannskaup frá í fyrra 2 rd., til
agents Svendsens 3 rd. 64 sk. og enn nu til hennar
af öðrum skiptum 2 rd. í allt 20 rd 64 sk. AUt svo
í tilefni af ofanskrifuðu, samt hér óskerðum mæðukringumstæðum, hverra eg vona að viðkomandi sóknarprestur muni raeð skriflegum vitnisburði 
geta, óskum og
hiðjum við, að herra amtmanni B. Thorsteinson r. af
■Dbr. m. m. vildi þóknast að samþykkja og leyfa okkur
nú byrjaðan hjónaskilnað að borði og sæng. Undirgefnast
Næfranesi við Dýrafjörð, 1. maí 1847.
G. Guðraundsson. Vigdís Guðmundsdóttir."
Þann 21 febrúar 1848 á Stapa hefur Bjarni amtmaður Thorsteinson útgefið leyfisbréf fyrir hjónin
Guðmund Guðmundsson og Vigdisi Guðmundsdóttur á
Næfranesi í ísafjarðarsýslu og íslands vesturamti, til

að mega vera eptirleiðis skilin að borði og sæng. Bréfið er undirskrifað af Jóni Péturssyni (siðar hayfirdómara) og með hans aðdáanlega fögru rithönd, og er það hróf enn til. Vorið 1847 flutti Vigdis frá Næfranesi að Ketilseyri í Sandasókn og var hún þar siðun til þess hún dó þar hjá Móesesi syni sínum 12. april 1858, og er þá talin 61 árs. í>au Guðmundur og Vigdis áttu ekki börn saraan. Þó Guðmundur ætti óvildar- og öfundarmenn nálægt sór, þá átti hann marga vini nser og fjær, og suma þeirra mikilhæfa merkismenn, og eru enn til mörg bréf frá þeirn til Guðmundar. Einn þeirra var Össur bóndi i Súðavik Magnússon frá Bæ i Súgandafirði, Guðmundssonar hreppstjóra í Arnardal, Bárðarsonar. Magnús í Bæ, faðir Össurar, var bróðir hins nafnkunna merkismanns Kristjáns Guðmundssonar í Vigur. Kona Össurar var Salóme, dóttir Jóns Einarssonar í Hvitanesi, Magnússonar í Súðavík, Ólafssonar lögsagnara á. Eyri. Dóttir þeirra Össurs og Salóme var María, er átti Torfa skipherra og verzlunarstjóra á Flateyri Halldórsson. Ossur var merkisbóndi og drengur góður, sem hann átti kyn til. Enn eru til nokkur bréf hans til Guðmundar, og eru þau öll í sama anda. Til þess að sýna, hvernig þeim merka manni lá hugur til Guðmundar, er hér tekið upp eitt af bréfum hans orðrétt eptir sjálfu frumritinu, með Össurar eigin snotru rithönd. „Heima, dag 17. október 1847. Elskulegi vin : Guð borgi þór með blessun og rósemi alla þína velvild og ástsemi mér stöðugt auðsýnt. Bréf þitt ástúðlegt og gáfulega samið, að vanda, með skipherra J. Gíslasyni, þakka eg þér af hjarta, eins og öll æruríkis, ánægiu og gleðjandi vinarávörp þín áður, því svara eg nú, af mér yfirveguðu loksius, þannig: Priv

atapurn þin til min um óvina þinna spillingu við læknir Weiwadt, hef eg ekki getað fengið, hver vera muni, en víst má það málefni, eptir því sem eg hef komizt næat, vera gosið upp úr Mýrum, þar sem blautt var i!!! Eg mun taka feil. Um annað hitt vissi betur; svo stendur á, að Weiwadt segist hafa skrifað um apótekara Svein og vænti hans í sumar komandi, lika að fá Sasshúsið, sem hann býr nú i, innréttað upp á kongsins kostnað, fyrir alla þá sjúku, er honum færðir verða á íaafjörð, en þetta er ekki skeð allt enn. Ekki get eg, elsku vinur, ráðlagt þér neitt af hjarta, eins og vera ætti, um færslu þína hór í pláss, hvorki til jaktaveru eða annað, því eina og áður hefi sagt þér, er sitt að hverju, og jafnvel á svoköliuðu stóru stöðunum. Eyrirgefðu mér nú of jhastarlega stílað og skrifað ávarp mitt til þín, hvert endast raeð blessunar og far~ sældaróskum minum, fyrir alJa þína lifs og sálar velfarnan í bráð og lengd. Þinn einlægur elskandi vinur og bróðir Ö. Magnúason. E.skr. Hjartkæri! Kona min elskuleg er búin að missa signetið, er þú gerðir fyrir hana, með fullum stöfum Salóme. Nú vill hún fá aptur signet eptir þig en engan annan, og því sendir hún þér hér innlagðan 1 rikisdal upp i signetið. 1000 sæll og blessaður, þinn þénustu skuldbundinn Ö. M. MilIiesVale! Bréf hefur Össur i Súðavik skrifað til Gruðmundar 4. apríl 1850, og sést af því, að hann hefur verið i ýmsum útréttingum fyrir Guðmund þar við Djúpið, bæði með að fa fyrir hann sýslupassa hjá sýslumanni og ýmislegt við aðra menn, en hvert Guðmundur hefur þá ætlað að ferðast, verður ekki séð. Bréfið endar Ossur svo: „Tilgefðu bróðir góður flýtirinn, og lifðu æfinlega sæll og blessaður, óskar af hugheilum anda þinn einlægur elskandi amice et frater, Ö. Magnússon."

Um þessi ar bjó á Sveinseyri i Dýrafirði Össur, sonur Magnúsar frá Neðrabae í Selárdal, Ingimundssonar. Hann var tvíkvæntur, og var eitt aí börnuni hans Kristján, sem drukknaði í fiskiróðri írá Fjallaskaga 24. apríl 1888, faðir þeirra Guðmundar skipstjóra, er átti Sigríði Guðmundsdóttur frá Haukadal, Eggertssonar, og Kristjáns, er átti í>órdísi Friðriksdóttur, ólafssonar. Össur á Sveinseyri dó 7. mai 1851, 62 ára. Þeir Össur og Guðmundur hafa verið kunnmenn og um tima dvalið sainan, þó ekki sé nú kunnugt, hvenær það hefur verið, því Össur þessi hefur gefið Guðmundi svohljóðandi vitnisburð fyrir viðkynningu sina við hann: „Háttvirtur handlæknir, G. Guðmundsson, óskar af mér undirskrifuðum vitnisburðar upp á framferði sitt daglegt, fyrir þann tíma, sem hann hefur við mig kynnzt, þá eptir minni skyldu í sannleikanum, hefur hann verið ærlegur og skikkanlegur, góðgjarn og réttvís, lastvar um aðra menn afheyris og grandvar f'rá rógburði, jafnan afsakandi aðra frá ýmislegum ábnrði og óhróðri, af öðrum um þá talaða, þá hann heyrir þá af öðrum lastaða. Til frekari fullvissu undirskrifa eg hór mittt nafn. Búandi að Sveinseyri dag 3. Aprílis 1849, vitnar Ossur Magnússou. Eptir það Vigdís kona Guðmundar flutti fra honum, sem fyr er frá sagt, hafði hann ýmsar ráðskonur. Fyrst var hjá honum Ingibjörg Jónsdóttir frá Veðrará, systir Níelsar í Holti og Bjarna gamla í Lambadal, föður Bjarna, er þar bjó lengi síðan, og margt manna er frá komið. Með Ingibjörgu þessari átti Guðmundur tvö launbörn og voru það þau Sigurður Amelin fæddur i Næfranesi 18. september 1849, og Bósamunda Jóhanna, fædd i Næfranesi 30. ágúst 1850. Fiuttist hún með Ingibjörgu móður sinni að Holti í Önundw-

firði 1852, og ólu þær mæðgur síðan aldur sinn á Önundarfirði. Giptist Ingibjörg þar 28 ára gömul, þann 9. október 1857, Jóni Guðmundssyni á Kirkjubóli i Valþjófsdal og bjuggu þau síðan í Tungu, en Rósaraunda varð 11. október 18/2 seinni kona Bjarna Jónssonar, sem síðar bjó að Tannanesi. Árið 1850 er Guðmundur talinn húsmaður á Næfranesi, en þaðan flutti hann vorið 1851 að Dröngum, sem er innsti bær í Dýrafirði, og í Sandasókn; hefur hann þá flutt alfarinn úr Mýrahrepp. Til er enn bréf, sem honum hefur verið skrifað að Dröngum 11. nóv- «mber 1852, og hefur hann þá enn verið þar. Haon mnn hafa verið orðinn fullsaddur af 16 ára veru sinni í Mýrahreppi, þar sem hann á fyrsta ári veru sinnar þar tók að sér munaðarlausa ekkju með mörgum börnum, og kom þeim öllum undan manna fótum með dugnaði og dáð; var auk þess bjargvættur margra í sjúkdómstilfellum víðsvegar, en þakkir og viðurkenning meiri hluta sveitarfélagsins var lotulaus, hatursfull ofsókn, og opinber illgirni. E>að bera sjálfir viðburðirnir órækan vott um, og þar á ofan varð hann þar fyrir illu umtali og óverðskulduðum mannorðsþjófnaði, sem sést af þvi, að hann helur aflað sér vitnisburðar tnargra manna, karla og kvenna, beggja meginn Dýrafjarðar, um hegðun sína og uintal um aðra, og eru þau vottorð enn til með eiginhandar nöfnum undirskrifuð og sum með innsiglum. Meðal þeirra, sera hafa gefið honum vitnisburðinn, hafa verið sóknarprestur hans séra Jón Sigurðsson á Gerðhömrum, Jón skipherra á Lækjarósi, Gíslason úr Hergilsey. Jón var áður verkstjóri á búi Guðmundar Schevings, agents i Flatey. Jón var alkunnur sæmdarmaður, hreinskilinn og einarður við hvern sem var; frá honum mætti margt segja og gott. Vottorð eitt frá Baulhúsum í Arnarfirði hefur Guðmundur fengið, útgefið af Þorbjörgu í>or

valdsdóttur, ekkju séra Markúsar IÞórðarsonar á Alptamýri, og voru þar með henni undirskrifuð tvö börn

hennar og séra Markúsar, Sigríður og Markús, og hinn fjórði er þar undirritaður, Bjarni Simonarson hreppstjóri, sem átti Sigríði Markúsdóttur prests Þórðarsonar. Bjarni var alkunnur merkismaður, faðir Markúsar sjómannaskólastjóra. Undir bréfinu, sem eDn er til, eru öll innsigli þessara fjögra manna, en vottorðið er innileg þakklætis viðurkenning fyrir lækningu og hjálp Guðmundar við Sigriði Markúsdóttur, konu Bjarna Símonarsonar, þá er hún var orðin nær vitstola af ormaveiki, og hafði verið leitað lækninga hjá dönskum og frakkneskum læknum, og allt forgefins, en Jensen, sem var læknir vestra lyrir 1846, ráðlagði að leita Guðmundar, sem í vottorðinu segir, að ekki hafi fengizt, fyr en hinir voru f'rá gengnir, en hann gerði Sigríði alheila á hálfum mánuði. Vottorðið er ritað á Baulhúsum 7. april 1849, og ritar þar fyrst und'r Þorbjörg Þorvaldsdóttir, prestsekkja, og þvínæst Bjarni Símonsson og Sigriður Markúsdóttir, en síðast Markús Markússon. Margt var það um þessi ár, sem Guðmundur var af ýmsura kvaddur til, auk sifelldra lækningaferða um vesturfirðiua, og opt að Isafjarðardjúpi, því þá var þar " löugum læknislaust. Opt var hann fenginn til að taka að sér málefni manna, bæði til sóknar og varnar, því jaínan þótti haun ráðagóður, og yrði langur uppi að geta alls þess, sem menn vita nú um, og er þó án efa margt úr minni liðið. Til er enn fullmakt, dagsett í Hokinsdal í Arnarfirði 30. janúar 1850, þar sem Jón Jónssou, bóndi þar, gefur Guðmundi ótakmarkað umboð sitt, að vera fyrir sína hönd við arfaskipti að Kvígindisfelli í Tálknafirði, vegna konu sinnar Helgu Jónsdóttur frá Kvígindisfelli, og hefur Sigurður prófastur Jónsson á Rafnseyri skrifað undir fullmaktina

sem vitundarvottur. Til eru og áreiðanleg akilriki fyrir þvi, að Guðinundur hefur skrifað Helga biskupi

Thorderaen bróf fyrir sóra Jón Sigurðsson, síðast prest að Söndum, sem þá er orðinn blindur og kominn að kirkjukotinu Múla, þar sem séra Jón skýrir biskupi frá, að hann ætli að flytja norður í Strandasýslu, og biður biskup um oontributions peninga. Frumrit bréfsins, dagsett á Múla i Sandasókn 25. apríl 1862, er enn til með eigin hönd Guðmundar. Liklega hefur Guðmundur flutt að Sveinseyri í Dýrafirði frá Dröngum snemma vors 1853, því 14. maí það ár skrifar hann viðkomandi sýslumanni frá Sveinseyri, og er uppkast þess bréfs eitt af þvi sem skýrir sögu hans að mun, en verður nú ekki lesið til fulls vegna skemmda, en það sem lesið verður er þannig: „ . . . viðkomandi sýslumanni, M. Gíslasyni mætti þóknast að úrskurða dómsvaldi, hvort ekki muni eg frjálsan og fullan sveitar tilkallsrótt eiga beggja meginn við Dýrafjörð, en allra helzt í Mýrahrepp, eptir fylgjandi ástæðum: Árið 1834 kom eg í Dýrafjörð, vestanfram, og þénti þeirri sveit í 2 ár, við mæðusamt verkstjórnarkall á Hærra Hvammi, yfir eitt ár og 16 vikur, og sökum þess að þá gekk hér mannskæð sótt, var eg . . . . til settur þ. 30. ágúst • . . af Distrikts kýrurgus J. S. Ögmundsen, að vera blóðtökumaður hér í Dýrafirði, og kring iiggjandi pl&ssum, þar eg til næðist, hverju hér beggja megin fjarðar, ásamt áðurnefnd . . . . að 1836 byrjaði eg raitt verkstjórnar- og búinannskall, Ingjalds sandi, i aamfélagi við fátæka ekkju með 6 börnum, öllura — að frátekinni einni atúlku — ómögum, með þeim mæðusömustu kjörum, hver enn eru, og efiaust verða kunnugri en hér þurfi að rita, ura Nesdalsbygginguna, þarveru og þaðanfærslu; kom eg þessum ómögum fram að þeim gefnum sjálfs atvinnu leitunar

tima, hvar til enginn sveitarstyrkur veittur var, heldur þvert á móti mér álögð fullþung sveitarbyrði í íramfæri fátækra, einkum á síðustu árunum. Þetta framfór til 1851, og hef eg á þessu timabili mætt heldur harðstjórnarinnar en mannúðaráhrifum af ýmsum Mýrasveitarmönnum, einkum sagt er á síðustu árunum, og munu eflaust sýndar og sannaðar, að enn eru til í Mýra að átt og ekki fengið, í sama máta hef eg ... . slóðum beðið um leigt, eða sett lóð undir hús fyrir mig í sömu sveit og ekki fengið heldur; og á næstliðnu hausti lék fullkomið orð á, að mér mundi verða fyrirboðin innkoraa i nefnda sveit, af hennar stjórnendum eða fieirum, þótt sjálfur í henni lóð a að flytja. Eptir nú umskrifuðum ástæðum, samt enn fleiri, ef á er reynt, óska eg viðkomandi yfirvaldsdóms um, hvort eg eigi ekki fullkominn og vissan tilkallsrétt á Mýrahrepp, i hverri helzt stöðu sem eg — lögum og ráðvendni samkvæmt — vil og get lifi mínu og minna borgið eða atvinnu veitt; sömuleiðis í Þingeyrarhrepp, þó ekki hafi eg eins lengi þénað þar í búskap, þó eins lengi og lengur þénað þar með " Það er að sjá, sem Guðmundur hafi ætlað sér að 86tjast að á Sveinseyri, og verið búinn að kaupa þar nokkur húsakynni, og flytja þangað skepnur sínar, þær er hann átti, en nu stóð hann uppi einmana, því búinn var hann að láta frá sér fara Ingibjörgu barnsmóður sina, eptir áskorun sýslumanns og sveitarmanna, sem ekki vildu líða sambúð þeirra, vegna barneignar, og gátu haft það fyrir átyllu, að sundra þeim, og það þótt Guðmundur væri aldrei á þeim árum upp á aðra kominn með neitt það, er hafa þurfti. íyrir og um þessi ár bjó á Sveinseyri Þóra Sigurðardóttir lögsagnara Guðlaugssonar. Hún var ekkja Jóns skipstjóra, er síðast bjó að Sveinseyri, Einarssonar dannebrogsmanns

á Kollafjarðarnesi Jónssonar. Jón skipstjóri skaut sig til bana í Höfðaodda í Dýrafirði 28. október 1848, 50 ára gamall, og bjó ekkja hans 'á Sveinseyri eptir hann til þess er hér var komið. Til er enn bréfs uppkast Guðmundar til sýslumanns, en af því ekkert ártal er á bréfs uppkastinu, verður nú ekki séð, hvenær það er ritað, en líklega þó sumarið 1851, þegar hann flutti frá Næfranesi. Þa r skrifar Guðmundur svo: „Veleðla herra sýslumaður! Þær ofbágu kringumstæður mínar knýja mig ti] að lata línur þessar fara a fund yðar, og eru þær opinberastar — að hinum öllum ótöldum — þessar, að þér munið, að þ. 14. maí siðastl. var eg lögunum hlýðinn, sem bar, og áfýstur — seni þér munið — að Ingibjörg barosmóðir min færi frá mér, þar eg þá ekki vissi hennar fúsan vilja til, að eg skrifaði kongi til um hjónaband okkar, hvað og skeði þ. 15. sama mán., og þér raunið, að ofannefDdan dag 14. mai skrifuðuð þér bréf til frændkonu yðar, Þóru Sigurðardóttur, að hún mætt'i þá strax taka sín 6 hundruð í Sveinseyri, ef hún vildi sjálf á þau flytja, en eg skyldi ljá henni mittt stofuhús þar, uppi allt og niðri að nokkru, bara eg hefði þjónustu f'ra hennar hendi, en þvert á móti þessari meinÍDgu yðar, sem min og annara, l]ær hún nefud hundruð utansveitarmönnum, og biður mig að selja eér nefnt stofuhús, um hvert eg ekki vildi neita heDni, sem bágstaddri, en gaf henni frest til umþenkingar i mánuð, og á roeðan gat eg ekki neitt ráðstafað mínu, en i 6 vikur bíð eg hennar svars, en fer þá sjálfur og finn hana, og er hún þá fráhuga að kaupa húsið. Hún var aumingi og ekkja, hvar fyrir eg hafði ekki hjarta til að mæða hana með ákærun? yfir eitt og allt i þessu efni, en mátti — þar sláttur var almennt byrjaður, og eg gat þar fyrir ekki fengið menn tii að rífa og færa húsið — láta það kyrt standa. og í þvi það eg átti i reiðileysi. Af þessu fia

að skepnur minar — sumar óafteknar og sumar með marklausum lömbum — voru á íjall reknar, þar eg hafði engan að hirða um þær. Hór af flaut, að mig vantaði 5 fjár af haustheimtum, en ull og 3 lömb kom upp á 5 rd. 50 sk., sem eg af 16 sauðkindum hafði til ágóða; varð að koma hverri kind niður í haust í hið minnsta með 1 rd. 48 sk. Allt svo 16 kindur færa mér útgipt 24 rd. og hesturinn 14 rd., eru 38 rd. Hér að auki gefa með barni minu Sigurði Amelín 20 rd. og búinn að láta með Jóhönuu Rósamundu dóttur minni 14 rd. i allt 72 rd. og mun mig þá til hennar meðgjafar vanta frá 8 til 10 rd. Hér á bætist, að eg hafi nú keypt 2 hundruð í jörðu, til að eiga frjálsan grundvöll undir hús mitt, og þar mór sýnist ábúandi og seljandi þeirra ekki geta misst þau, hef eg reynt að fá . . ." Hér hefur Guðmundur skrifað framhald bréfsins á annað laust blað, sem nú mun týnt, en i öllu þessu basli mun hann hafa farið að selja skepnur sínur, og það er hann fékk við sig losað, en sumt af dauðum munum hefur hann l&tið aðra geyma fyrir sig, því 20. maí 1854, er hann i Hvammi og skrifar þá, hvað hann eigi geymt hjá Næfranesbændum, Kristjáni Jónssyni og Sigurði Bfarnasyni, og er það blað enn til. Seint íi sumri 1854 fór Guðmundur utan til Hollands með Pétri don a Vesardingen skipherra, sem var hér við land á fiskiveiðum. Þ á komu Hollendingar- jafnan til Vestfjarða á þeim árum og höfðu þeir allmikla verzlun við landsmenn hér; keyptu hér sokka og vetlinga, en létu á móti færi og öngla, kaffi, klúta, tóbak og margt fleira. Margir þessir hollenzku skipstjórar höfðu plástra og fleiri meðöl, og hjálpuðu mörgum, sem sjúkir vorn, og reyndust opt hinir ágætustu menn. Þessum mönnum kynntist Guðmundur, sem margir fleiri, og hafði við þá mikil viðskipti, og réðst til utanfarar með þessum skipstjóra, og hefur hann reynzt

Guðmundi vel, því þann vetur, sem hann var i Hollandi 1854—55, hefur Pétur don lánað Guðmundi 10 spesiur og 17. janúar 1855 gefur Guðmundur honum „bevís" fyrir, að Oddur Gíslason í Garði í Dýrafirði borgi þær 10 spesíur, og er það „bevís" enn til á islenzku og hollenzku með Guðmundar eigin hönd. Þann vetur, sem hann var í HoJlaDdi, var hanD i Rotterdam og eru enn tilnokkur blöð, sem hann hefur skrifað þar, þar á meðal skjal eitt í frumriti, á hollenzkri tungu, dagsett í Rotterdam 2. janúar 1855, til borgarherra og ráðgjafa konungs J. F. Hoíimann. Þ á er og enn til uppdrattur aí róðrarvél í íslenzk skip, (8 myndir) sem Guðmundur hefur hugsað sér að geta komið í framkvæmd; þann uppdrátt hefur hann gert í Hollandi og fylgir honum nákvæm útskýring á íslenzku, sem sýnir hugvit hans og gáfur. I Hollandi lagði hann sig eptir læknisfræði og jafnframt ýmsu, sem að iðnaði laut, en vegna vanefna gat hann engu þvl koraið i framkvæmd. Þá er og enn til eptir hann töluvert orðasafn á hollenzku og íslenzku, sem hann hefur skrifað þar, meðan hann var að kynnast málinu, meðalanöfn og margt fleira. Ekki var Guðmundur nema einn vetur ytra, og kom liann aptur vorið 1855. Hafa menn sagt, að hann hafi þá kunnað frá mörgu að segja úr þeirri ferð, og frá höfuðborginni Rotterdam, en með því hér er ekki tilgangnrinn að segja frá neinu öðru um Guðmund, en því einu, sem verður rökfært, að rétt er og satt, þa er þeim frásögnum úr ferð hans sleppt hér að öllu, enda má telja víst, að þær hafa seinna i meðferð alþýðu verið ýktar og rangfærðar, af enn óvitrari og lyírnari mönnum, sem hafa vil.jað gera honum rtest til vanvirðu, en ve! raá vera, að hann hafi sagt nokkrar þær fjarstæðu-ýkjusögur, til þess að láta ýmsa aula hlaupa iueð þær öfgar, en slikir raenn voru þá margir kring-

um hatui, enda eru sumar þær aagnir, sem hafðar eru eptir Guðmundi, svo öfgaíullar og fjarstæðar öllum sanni, að enginn getur trúað, þótt auli sé, og Guðmunflur var hyggnari maður en svo, að hann hefur vitað, að enginn gat trúað, hafi hanu sagt þær nokkurn tíma, sem er mjög efasamt. í*egar Guðmundur var korainn hér til lands aptur, var hann í ýmsum stöðum um vorið, og fann raarga menn að máli, og lét þeim í ljósi það, er hann hafði þá i áformi, og í samráði við nokkra þeirra, þá lét hann ganga uraburðarbréf um vestursýsluna, og mun hann þá haf'a verið um tiraa í Hjarðardal i Önundarfirði, hjá Guðrúnu í>órðardóttur, ekkju Ebenezar sýalumanns Þorsteinssonar.en frumrit umburðarbréfsius, sem enn er til, er svo rifið, að ekki verður lesið til fnlls, og eru hér eyður, þar sem af er rifið, en það sem lesið verður er þannig: „Háttvirtu landar og bræður! Heilsa og blessun eflist og útbreiðist hjá og í'rá yður. .Það er kunnugt, að . eg í fyrra, frjálslega og . . . . af viðkomandi yfirvaldi herra M. Gíslasyni lands, án þess þa í minum margbrotuu sorgarkjörum . . . . í hvaða tilgangi eg færi reisu þá, utan lítið og hikandi .... . um að fara að læra hollenzka tungu (Nederlandernes sprog). ... . Til þess i framtíðiuni, að ungir og óaldir samaldr skylda geta öðlazt undirvisun i tungumáli því og þar fyrir meiri og viðakipti haft af' þeirri hollenzku hoiðarlegu þjóð,-hvað ungir raenn af löndum vorum kappkosta ættn, einkum þeir útlærðu menn í sjófræðinni. JÞá eg ti) Eotterdam kom, og borgarherrann og ráðgjafi konungs þar, herra J. S1 . Hoffmann, spurði mig um tilgang minnar komu þar, þ. 26* október siðastliðinn, þá glæddist og styrktist sami andi i brjósti minu, svo að eg að fengnum fresti, svaraði þeim eðallynda herra skrifiega, samkværat umgetnum

þanka þ. 27. janúar, og ennfremur staðfest þ. 2. marz næstl. íyrir utan bókmenntir, sem bæði tilhlýddu að komast niður í tungu þessari, o. s. frv. keypti eg að mega gauga inn á handverksskóla ýmsa, hvar hugmyndir og framkvæmdir voru i blómstrandi framförum, og horfðÍ8t svo á, sem útsóun peninga mipna, sem litlir voru til þess, mundu að engu verða, samkvæmt þanka mínum, en fyrir guðs — og nefnds borgarherra — tiihlutun, greiddist aðgangur minn í því el'ni svo að eg fékk um þrettánda f'rían aðgang til hverrar undirvísunar, sem eg girntist, hvar fyrir guði og þeirri eðallyndu hollenzku þjóð sóu ódauðlegar þakkir. Herrann gaf mér fljótt, að eg miklum skilningi náði á mörgu því, sem smám saman gæti orðið ykkur og ykkar niðjum, háttvirtu landar, til heiðurs og hagsældar, f'yrir alda og óborna, hvar til eg nefni: 1. að geta náð nokkrum skilningi í því virkilega og bóklega Niðurlandasproki, bæði að telja og úttala tölur og reikninga, semja accords- og obligatiousbróf; geta talað við lækna, eða svarað þeirra spurningum, þá þeir sjúku þeirra leita, forlofanar eiðsbréfa stílan, bæði fyrir skipherra og aðra o. s. frv. 2. að höggva steina, — sem þar til hefðu nokkurn hæfilegleika — til húsabyggÍDgar og annars. 'S. að koma i gang verkfærum til að létta undir það mæðusama sjómannaerfiði með, hvar þeir yrðu og mætti þvi við koma. 4. að koma i gang eldsgögnum þeim, sem menn þriðjungi eða máske helmingi minni eldivið gætu af komizt með, eins húss — eða heimilis — siðvanalegri eldiviðarbrúkun yfir eitt ár. 5. að koma á gang á stórum heimilum, og einkanlega í kaupstöðum, handslökkvitólum, sem einn maður getur hlaupið með, og brúkað i miklum hasti, til að slökkva byrjun eldsvoðans; og þá mikið bál var upp

komið, í tveira húsum, á næstliðnnm vetri, í stað þeim, sem eg var í, varð það á 11 mínútum í öðrura, en 9 í hinum staðnum með 23 og 25 þessum smáverkfærum slökkt, löngu áður en hin efldu slökkvitól (Brandspröjter) komu. 6. er, að ef þjóðin kynni í framtíðinni vilja bafa skipti við hina hollenzku þjóð, einkanlega, ef lögleg kauphöndlan kæmist á fót milli hennar og vor, sem mikinn hag auka mundi, ef landar vorir gætu sjállir siglt til Hollands (einkum Rotterdam), væri einslags fiskverkun þar ábatavon, og heitir sá fiskur þar Stochvisch, og hafa Norðmenn ekki lítinn plóg þar við, samt fleiri, sem geta hann öðlazt. I þessu öllu býðst eg til að leiðbeina ykkur, minir heiðruðu landsmeun, og vonast til að ykkar eðalsinni líti svo á þessa mína fyrirtekt, sem hún af forsjóninni sé leiðarvísir til einhvers frama og hagsælda í enn óséðum kjöruin vorum, eða okkar eptirkomendum, þó allt þetta sem annað sé í ófullkomlegleika af minui háli'u, en guð gerir ekkert forgefins. Að síðustu hlýc eg þess að geta, að efnalej'si mitt og skuldir bægi'a mér írá að geta af' sjálfs afli, eptir þvílikan kostnað, komið nokkrurn fyrirtækjum á fót, án félags samtaka; hafa og margir þekkt það, en þó enginn boðið mér hjálparhönd, til að styrkja mig í að lúka skuld mina, utan þeir eðalsinnuðu höfðingjar, sýslumaður herra E. Thorarensen, og höndlunarfnlltrúi herra P. Gudmundsen á ísafirði, og maddaraa G. Thorsteinsson i Hjarðardal í Önundarfirði. En ef samtök ýmsra héraðsflokka eða bæjarmenn á ísafirði vildu heiðarlega forsorga mig, mundi eg leitast við að smiða hugmyndir um, hvernig og með hvað hægustum kjöruin og kostnaði að framan nefnt og fleiraframkvæmdöðlaðist, og mundi eg þá ekki siður finna skyldu mina i að heiðra og þjóna að heill og hagsæld slikra félaga, heldur en

opinberlega að láta heiður þjóðar minnar í ljóai erlendis, sem áminnst anavar mitt af 2. janúar þ. ars sýnir. Æruekyldugast. Hjarðardal i Önundarfirði, þ. 2. júli 1855. G. Guðmundsson." „Eg ma ekki undanfella að geta þess við innbúa vesturparts ísafjarðarsýslu, og fleiri, að einn eðalsinnisfullur elskari þjóðarinnar, landi vor og verzlegs embættismaður, hefur gefið mér hugvekju um að takast enn á hendur lækningar og neita engum án orsaka, sem þess af mér leituðu o. s. frv. Ef að þjóðin vill nú opinberlega skriflega óska þessa, og hreinskilnisog samheldnisfylist styrkja byrjun mina þar til, heiti eg guði og henni minu einlægu liðsinni hér til, eptir þvá sem guð gefur sína aðstoð þar til, hið fyrsta skeð getur. Hefur þvi hver sveitarflokkur út af fyrir sig, undir eins og þetta auglýsist, tækifæri til að senda mér sín opinber ja- eða frákvæði hér um, hver þá síðar frá mér, undir æðri umdæmi koma, ef þau þess verðuga þýðing innibinda. Til presta og hreppstjóra í Isafjarðarsýslu vesturparti." Sjálfsagt hafa mótstöðumenn Guðmundar gert allt sitt til að þessar frarafara hugsjónir hans yrðu að engu, enda var það hægðarleikur, þar sem þá átti enginn félagsskapur sér stað, engin framfaratilraun var vöknuð roeðal þjóðarinnar, og sizt af öllu k Vestfjörðum, en sjálfur gat Guðmundur engu til leiðar komið, vegna féleysis og allra erfiðleika, slikt var með öllu ómöguiegt, en lækningar stundaði hann mjög um mörg ár eptir þetta. Eptir það hann kom úr utanför sinni hafði hann heimilisíang í Hvatnmi i Dýrafirði um 3 ár hin næstu, sem husmaður. Jafnan átti hann ýmsa góða vini raeðal óvinanna, og þar á meðal ýmsa heldri og

valinkunna menn. Einn þeirra var Oddur prófastur Sveiusson á Rafnseyri, sem dó skyndilega 10. júlí 1859. Enn eru til bréf frá séra Oddi til Guðmundar og eitt þeirra dags. 31. maí 1857 á Rafuseyri, og er það alúðlegt þakklæti „fyrir 2 elskuleg bréf frá 22. og 23. f. m. og þar ineð fylgjandi sendingu. Eg er búinn að mæla við mig stígvélin, og passa þau mér að öllu, nema hvað þau eru vel löng i skóinn, en mér þykir nú minnkun að þvi að taka við þeim svona, þar þú vilt enga borgun þiggja fyrir þau, en það verður þá svo að vera. Einasta ber mér að þakka þér hjartanlega fyrir þessi óverðskulduðu vinahót þín við mig með þessuin miða; minna má það ekki vera. Eg tek til þakka einhverntima í tiðinni að mega eiga von k dalitlu af blanksvertu fra þér". Svo skrifar hann Guðmundi um heilsufar á heimili sínu, og fleira, og kveður hann mjög alúðlega. Þeir Andrós Hákonarson á Hóli í Önundarfirði og Guðmundur voru aldavinir. Andrés var gáfumaður mikill og sk&ld allgott. Til eru enn mörg bréf frá Andrési til Guðiuundar, og má af' þeim margt sjá af vináttu þeirra og viðskiptum; þnrfti Andrés opt að leita Guðinundar í sjúkdómi sinum og konu sinnar, og ekki heíur Guðmundur legið á liði sínu, að reyna allt sem hann gat til hjálpar Andrósi í arfamali, sem hann átti i, þó þvi máli yrði traðkað móti lögura og rétti af viðkomaudi yfirvöldum, og væri ritaður þáttur Andrésar Hákonarsonar, þá mundi Guðmundar verða þar rojög getið. Af bréfi Andrésar, dags. 8. marz 1858, sést, að þá hefur Guðmundur verið í Hvammi, og að þá hefur Guðrún Bjarnadóttir ve.rið vinnukona á Hóli hja Andrési, og hei'ur þá verið komið í orð. að hún l'æri til Guðmundar. Líklega hefur Guðmundur farið frá Hvammi vorið 1858, því 22. janúar 1859 skrifar séra Oddur Sveinsson á Rafnseyri til hans að Söndum, og hefur

hann verið þar það ár í Msmennsku hjá séra JÓDÍ Sigurðasyni, sem þá var þar sitt síðasta prestskapar ár, og fengið hjá honum leyfi að byggja skála sinn undir Fögrutröð í Sandalandi, og þangað hefur hann flutt vorið 1859, með Guðrúnu Bjarnadóttur, sem þá varð bústýra hans. Hún var dóttir Bjarna Bjarnasonar á Felli i Mj'rasóku og seinni konu hans Guðfinnu Bjaraadóttur úr Araarfirði. Guðrún var systir Helgu Bjaruadóttur, er átti Jón Bjarnason i Lambadal, og Olafs skipstjóra Bjarnasonar, er bjó um eitt skeið á Ketilseyri og átti Sveinborgu Einarsdóttur rennismiðs i Hvammi, Magnússonar. Guðrún þessi var af sumum kölluð Skerja-Guuna. Með henni átti Guðmundur son, sem Oddmundur hét, fæddur í Skála 27. júli 18ö0, þá var Guðrún 23 ára. Ekki var Guðrún lengi hjá Guðmundi eptir það, en Oddmundur ólst upp með Andresi Hákonarsyni á Hóli í Önundarfirði og konu hans Kristinu Hákonardóttur. Var hann hjá þeim hjónum alla stund frá því i októbermánuði 1861 og til þess hann flutti frá þeim að ísafjarðardjúpi 1875, 15 ára gamall. Um þessi ár (1859 — 1865) var séra Jón Benediktsson prestur að Söndum. Svo er að sjá, sem hann hafi verið Guðmundi vel í fyrstu, og Guðmundur hafi tekið við hann vináttu, sem venja hans var við alla þá, sera hann meinti sér einlæga, því sjálfur var hann hreinskilinn og að öllu hrekklaus, þó hann verði rétt sinn með fullri einurð og drengskap, meðan elli og heiisubrestnr voru ekki búin að þjaka hann til fulls. Til þess að sýna drengskap séra Jóns Benidiktssonar við þenna margmædda og ellihruma mann einstæðing, einn af sóknarbörnum sínum, og svo hugarfar Guðmundar til prestsins, er róttast að taka hér upp bréf Guðmundar til séra Jóns, eins og það er orðrétt í frumriti Guðmundar:

„Velæruverðugi prestur minn! Af ást og alúð þakka eg yður fyrir yðar góðgerðir, sem þér létuð í ljósi og ætluðuð í'remur að framkvæma við barn mitt næstiiðinn mánudag, hvað forsjónin umbuni yður betur en eg kann. Eg að sönnu tek mér orð Höskul'dar Hvitanesgoða i munn: „Guð hjálpi mér, en fyrirgefi þér", jafnvel þó um smærra só að þenkja fyrir mig en hann þá, en „það er fleira dráp en dauði", og hver veit af hverju dauðinn getur orsakazt stundum. íyrr a laugardag, þann 24. þ. m., lét eg yður 1 ljósi — með fáuiu línum, undir eins og eg spurði yður um embættisferð yðar, að norðanverðu við fjörðinn — lasleika minn, inn- og útvortis, ekki samt í þeirri meiningu, að yður væri unnt að lækna hann, með öðru en þér gerðuð, sem var elskuverð áminning i kristindómsins sönnu virðingu, sem mér fanst svo inndælt og samkvæmt þönkum mínum, og sem gaf mér nýjan móð og löngun að heyra yður á Núpi, talandi í hoilum söfnuði, og taldi ekki á mig erfitt likamsómak til að geta öðlazt það, en þennan dag, þann 24. f. m., (laugardag í 23. viku sumars) hafið þér þó haft mig fyrir brjóstinu á þann hátt, sem mótsett var að kenna í brjósti um mig. Það mun mörgum í augum — ef ekki i ræðum — uppi vera, af brófi — já, útbyggingarbréfi yðar — mér af stefnuvottum sýndu þ. 29. f. m. (á Mikaelsmessu.) og sem með sér ber þó enga sakargipt, utan tilletrun einnar í endanum á bréfinu, meiningar digrar, en miður sannaðrar. 0 ! þetta sama kveld og daginn eptir, tók eg yður i mitt vesæla forsvar fyrir veraldardómi, yfir verkum yðar við aðra, og það bar mér að gera, og það á og skal vera min ánægja öllum að gera. Já ! Guð hjálpi mér, en fyrirgefi yður, það sem þór ætlið mér þau vondu verk, sem ekki með mér hvíla, sem eg þó játa enga mína dyggð, en varðveizlu

guðs, og sé þetta náð frá honuui, mun enginn því mót standa, en sé það af mönnum, mun það fyrirfarast. Eg meinti annars, að yðar eðallynda persóna mundi fyrat munnlega við mig tala um þetta málefni, en ekki nieð skerpandi lagaanda láta birta mér það. I minni heilsubilun eykur nú þankinn um þetta of mikið áhrif hennar, svo eg veit ekki, hvort eg get prófað mig, svo sem fyrir guði gildir, til að njóta á morgun Jeaú Krists kveldmáltíðar, og einkum þar svo virðist, sem þór séuð nú mótpartur minn. En svo þór sjáið sjálí'ur vott þess, hvort eg muni ekki bera hina sömu ast og virðingu fyrir yður og á, sem áður, og sem ber að vera, þá sendi ég yður stígvél þau, aem eg hefi. haft í þanka, siðan þann 16. ágúst næstliðinn, að gleðja yður með, þa þér hér í fyrsta sinni yrðuð til altaris, og þann þanka og hans heit í slíku, má eg — samvizku minnar vegna — ekki deyða út, þó nú þannig sé varið vor á meðal, því „hvar samvizkan er glöð og góð etc" . Njótið þeirra vel, með þeirri ósk, að þór slitið þeim, en þau verði ekki eptir yður liðinn, eins og þau — því miður — urðu eptir minn kærastan mannlegan vin, séra Odd sál. á Eafnseyri, hverjum eg hafði fyrir 8 árum gefið hin sömu, en hann á síðustu samfundum okkar bað mig aptur þiggja, uþvi hann þyrfti þeirra nú ekki lengur", en þann nefnda 16. ágúst afhenti ekkja maddama Þóra mér þau. Eg er sem fyrri yðar ástfólginn velunnari. Guðmundarskála undir Eögrubrekku, 1. okt. 1859. G. Guðmundsson. Þetta var á hinu fyrsta ári, sem séra Jón var á Söndum. Þ á var séra Bjarni Sigvaldason prestur í Dýrafjarðarþingum, sem bjó á Gerðhömrum í Núpssókn, og hafa þeir prestarnir tekið hvor annan til altaris. 24. september 1859 hefur séra Jón skrifað þessa útbygg-

ingu eða bann, að Guðmundur mætti ekki vera í skála eipum, sem var i Sauda landi, og engar sakir getað fært á hann, en einhvern grun eða ósannanlegt síúður, sem nú er að öllu ókunnugt. Daginn eptir, þ. 25. sept., á 14. sunnudag eptir trinitatis, fer hann yfir fjörð, að Núpi, messar þar og liklega hefir þá tekið séra Bjarna til altaris. Þaugað fór Guðmundur mjög vesall til að hlýða messu séra Jóns, síns góða vinar og sóknarprests, en föstudaginn í sömu vikunni, þ. 29. sept, koma stefnuvottarnir í Þingeyrarhrepp til Guðmundar, og birta honum útbyggingu og bann frá sálusorgara hans, að mega hýrast i kofanum, sem honum hafði verið leyí't að hröngla þarna upp yfir sig niðri við sjó, á grámóum, þar sem engar siægjur voru — en með þvi það hefur verið orðið heyrum kunnugt, að á næstkomandi sunnudegi mundi séra Bjarni Sigvaldason messa á Sðndum, heí'ur Guðmundur ætlað sér að vera þar til altaris, undir eins og séra Jón góðvinur hans yrði þar til altaris, í fyrsta sinn eptir það hann kom í Dýrafjörð, og hafði ásett sér þá um sumarið, að gleðja hann með þvi að gei'a honum stigvélin. Laugardaginn 1. október skrifar hann séra Jóni þetta bréf, og sendir honum stigvélin (líklega hefurhann látið Guðrúnu Bjarnadóttur, bústýru sina, fara með bréfið og 8tígvélin upp að Söndum, sem er stutt leið) — en á „morgun" — stendnr i bréfinu — átti að messa þar, en það var á því ári (1859) 2. október, 15. sunnudagur eptir trinitatis, þegar guðspjallið var: „Enginn kann tveimur herrum að þjóna" — og gat það verið eina hollt hugleiðingareíni fyrir sjálfan prestinn, sem fyrir Guðmund. Hvort séra Jón hefurrenntútbyggingunni niður með sakramentinu, skal hér ekkert um sagt, en vist er ura það, að þarna voru þeir saman i nágrenni hálft sjötta ár eptir þetta, og bar ekkert a milli, til þess séra Jón fékk Garða á Akranesi 1865.

Eptir það Guðrún Bjarnadóttir flutti frá Guðmundi varð bústýra hans Jóhanna Gísladóttir prests i Sauðlauksdal Ólafssonar. 1864 er hún bústýra Guðmundar, 31 árs, „greind og gáfuð vel", en þá er Guðmundur í húsvitjunarbók Sandaprestakalls talinn 57 ára „greindur læknir og prýðilega að sér". Jóhanna var siðast hjá Guðmundi 1866, og þá með Sumarlinu Bjarnadóttur, laundóttur sina, 9 ára. Jóhanna var síðar húskona á Þingeyri. 1867 og fram á árið 1868 var Guðmundur einn í skála sínum, en eptir það lagðist skálinn i eyði. Tveimur árum eptir það sóra Jón Benediktsson flutti frá Söndum, flutti þangað Jens bóndi Guðmundsson 1867, og var þar til 1874, alkunnur maður vestra á sinn hátt. Hann bjó áður á Gemlufalli i Mýrahrepp, og höfðu þeir Guðmundur áður verið sveitungar, meðan báðir þeir voru í Mýrahrepp. í>að var á fyrsta vori, sem Jens var á Söndum, að hann gerði sér ferð niður i skála til Guðmundar á sunnudagsraorgni fyrir lestur, til þess að banna honum að hafa þar 2 eða 3 ser, sem hann átti og var að halda þar hjá sér til að hafa rajólkurdropa út á vatnsgrautinn, en það gat Jens ekki vitað, að hann kroppaði þar strá fyrir ærnar í móununi kringum kofann, sem hann þá var búinn að rækta svo, að ljáberandi átti að heita, en aldrei hefur verið borinn ljár á, hvorki áður nó síðan, en i þeirri sömu ferð gat Jens þó þegið kaffi hjá Guðmundi og ut i það brennivín, sem Jóhanna Gísladóttir færði Guðmundi til glaðnings. Þennan sama morgun, en með kaffibollanum, fékk Jens hæðileg orð hjá Jóhönnu, sem þá var þar stödd, fyrir erindi sitt á undan lestri þann dag, en maðurinn var aldrei þekktur að þeim vitsmunum, að hann kynni að sjá þá vanvirðu sina, þó auðugur væri, og all hirðusamur um muni sína. Þegar Guðmundur réðist í að byggja sér tómthúsBlanda III

býlið undir Fögrubrekku, þá voru efni hana mjög gengin til þurðar, en i Þingeyrarhrepp vildi hann heldur vera en í Mýrahrepp, og vita þeir, sem kunnugir eru í'rá þeim timum, að í þeim hreppum var ólíkt sveitarl'ólag, og allt aunar andi í Þingeyrarhreppi en að norðanverðu fjarðarins. Og þó sú, mentunariuenning'væri þá enu ekki vöknuð í Þingeyrarhrepp, sem síðar varð þar meðal UDgra manna, þá voru þar margir sómaog ærumeun, sem jafnan vönduðu ráð sitt og hvarvetna létu gott af sór leiða, enda sumir þeirra tryggfastir vinir i þraut. Má þar til nefna þá Haukadalsbændur Olaf Jónsson smið og gáfumann, föður Jóhannesar hreppstjóra á Þingeyri og þeirra systkina, Jón Ólafsson, föður Ólafs Guðbjarts, sem nú er í Haukadal, og Eggert Magnússon, föður Guðmundar, sem þar bjó lengi síðan og dó 1923, Guðmuud Guðbrandsson í Hólum og Jóhannes bróður hans á Kirkjubóli, sem báðir voru ráðsvinnir tryggðavinir vina sinna, BenóníDaðason pre3ts frá Söndum, bónda í Meðaldal, Jón Hákonarson prófasts irá Eyri í Skutulsfirði, bónda á Sveinseyri, Kristján Jónsson Sumarliðasonar, bónda i Lægsta Hvammi, trúr og vandaður morkismaður, Jón Sveinsson í Hæsta Hvammi, og enn voru i þeirri sveit fleiri mætir menn, þó hór séu ekki nefudir, og þótt þeir hefðu ekki notið þeirrar skólamenntunar, sem menn hafa á seinni tíð talið sér svo mjög til gildis, þá voru þessir gömlu menn í engu eptirbátar afkomenda sinna að dáð og drengskap, trygglyndi og staðfestu, að hinum yngri ólöstuðum. Nú var heilsa Guðmundar þrotin til vinnu og aðdrættir engir, en þótt hann gegndi iækningum, þegar þess var leitað úr ýmsum stöðum, þá mun það stundum hafa verið litlu launað, en nú var hann orðinn til einskis fær, og 1864 slasaðist hann á ferð i fæti, og náði sér aldrei siðan. 1861 er Guðmundi „norðlenzka í -Skála" lánaður 1 rikisdalur af

sjóði Mýrahrepps'j fyrir lækningar þar i sveit, og 1866 fær hann af Mýrahreppssjóði 3 vættir, sem var hrekkjabragð Mýrhreppinga, að ráðum séra Ólafs „stúdents" Ólafssonar, sem þá var prestur í Dýrafjarðarþingum, meðan Guðmundur var að vinna sér sveitfestu í Þingeyrarhreppi. Sigurður Amelín, sonur Guðmundar, var á vegum föður síns til þess 1860, að hann fór frá Hvammi, til móður sinnar og stjúpa Jóns Guðmundssonar, að Kirkjubóli i Valþjófsdal, en ekki likaði Guðmundi sú vist fyrir son sinn; fór hann því norður í Valþjófsdal öndverðlega í mai 1863, og sótti Sigurð; hafði Ingibjörg, móðir Sigurðar, sleppt honum viljug. Fóru þeir feðgar þa til Haukadals, og gisti Guðmundur hjá Eggert bónda Magnússyni í Höll, en Sigurður hjá Jóni Ólafssyni, sem þá var hreppstjóri í Þingeyrarhreppi. Degi síðar kom Jón Guðmundsson frá Kirkjubóli til Haukadals, og fékk þangað með sór merkisbóndann Benóni Daðason frá Meðaldal, til vitnis um viðtal þeirra Guðmundar, og hefur Benóní gefið skriflegt vottorð — sem er til — um samræður þeirra. Vildi þá Jón Guðmundsson, að Jón Ólafsson afhenti sér piltinn Sigurð, og fatarýjur hans, áður en hann fann Guð mund að máli, en þvi neituðu þeir Jón Ólafsson og Benóní, og varð þá svo að vera. Segir Benóní svo frá viðtali þeirra, að öll orð Guðmundar hafi verið stíluð með nákvæmam sannleik, grundan og stillingu, þá flest orð Jóns Guðmundssonar voru þessu mótsett. Að lyktum spyr Guðmundur Jón að, hvort hann hafi sára þörf fyrir piltinn yfir næstkomandi ár, til smalamennsku, og svarar Jón : Já. Guðmundur spyr enn, hvort hanu vilji þá sleppa piltinum eins ljúfmannlega að ári liðnii, eins og hann bæti nú úr nauðsyn hans, með þvi að lána honum piltinn árlangt. Játaði Jón þvi, og varð það að handsölum milli þeirra, að viðstöddum vottum.

Fór Sigurður svo með Jóni í Valþjófsdal. Fermdist hann þar vorið 1864, og var þar síðan um tvö ár, en flutti vorið 1866 frá Tungu í Valþjófsdal til Jóns Sveínssonar í Hvammi í Dýrafirði; var hann síðan um 7 ár vinnumaður hjá Hvammsbændum, en fór þaðan 1873 að Arnarnúpi, þar var hann 7 ár vinnumaður, og giptist þar 30. sept. 1876, Guðrúnu Jónsdóttur, hálfsystur Guðruundar bónda Guðmundssonar á Arnarnúpi. Þau hjón voru síðast i tómthúsmennsku i svo nefndu „Grasi" inn frá Þingeyri, og þar dó Sigurður Amelín 26. marz 1903, en Guðrún ekkja hans dó á Þingeyri hjá syni sínum 25. október 1915. Þeirra synir voru: a. Ingibjartur Valdimar Sigurðsson, fæddur 22. októ' ber 1876, fór utan; lærði fariuannafræði, var siðan skipstjóri á Þingeyri, kvæntur Secilíu Maqnúsdóttur, sisturdóttur Þórðar prófasts Ólafssonar á Þingeiri. b. Guðmundur Jón Sigurðsson, fæddur 13. september 1884, hugvits- og hagleiksmaður, vélasmiður á Þingeyri, kvæntur verzlunarkonu Estivu Björnsdóttur. Árið 1868 fór Guðmundur úr skála sínum, og var þá skálinn rifinn. Varð hann þá húsmaður hjá merkisbóndanum Guðmundi Guðbrandssyni 1 Hólum, sem þá var hreppstjóri i Þingeyrarhrepp; skrifaði hann allt íyrir nafna sinn, sem að hreppstjórn laut. Haustið 1869 var hann skipaður — með biskupsbréfi, sem enn er til — meðhjálpari i Sandasókn, en vegna elli og vanheilsu hefur hanu, með bréfi litlu siðar, sagt því starfi af sór. Guðmundur var góður skrifari, bæði á fagra snarhönd og fljótaskript, meðan hann hafði heilar hendur, en síðast urðu þær hálf krepptar og kræklulegar, svo hann gat naumast haldið um pennann, og varla haít handastjórn að halda á bíldinum, sem honum fór áður vel. Svo var hann reglusamur, að hann hefur gert uppkast að flestum sendibréfum sínum, sem honum þótti nokkru varða, og eru mörg þau frumrit

enn ti), sem hann hevur qjeimt och varðveitt furðu vel, alt til æviloka, þrátt firir hrakninqa sína á síðustu árum. Mætti mart á þeim brjevum qræða, bæði viðkomandi sögu hans och ímsu fieiru, meira en hjer hevur verið qjert, ef þau væru afrituð och qjevin út, en víða nú orðin idl afiestrar veqna skjemmda, och þó hjer havi verið hagnítt adlmart af því, sem mun vera lakast við að eiga, þá er mikið enn eptir að tæmt sje, þó verðuct væri að seija enn meira frá þessum qávaða manni. Árið 1870 var Gvuðmundur á Kjirkjubóli, næsta bæ við Hóla, en 1871—1874 er hann í Svalvogum bjá Gísla bónda Jónssini och Marínu Oddsdóttur, valinkunnum hjónum, och er hann þá kominn á sveitarframfæri í Þinqeirarhrepp. Haustið 1875 fer hann til Jóns Jónssonar á Bakka i Brekkudal, en 1876 fer hann til Jóns bónda Hákonarsonar á Sveinseiri; þar var hann 2 ár. 1878 fór hann til Bjarna bónda Bjarnasonar að Skálará i Kjeldudal, och Marqrjetar Björn3dóttur, sera voru alkunn sæmdarhjón; hjá þeim var hann um 7 ár, en haustið 1885 fiuttist hann að Hólum, och þar dó hann litlu siðar 12. octóber 1885, och hevur hann þá verið 86 ára að aldri, fjórum vikum fátt i (78 ára í kjirkjubókinni, sem er fjarstæða). Sjálvur taldi hann sich á síðustu árum eldri en hann var, och hevur því líklega valdið misminni, meir en viljandi missöqli. Það er ekki hæct að sjá af uppköstum hans, kvert ár hann kvað þetta: Áttatíu nú ár og fimm eg ber nú sorga, flestöll dimm. Síðari hluta æfi á, örkumlum hlaðinn, neyð og þrá. Sjötta árstimann taka fer, tíunda það er nóvember.

Hann hevur kveðið ímislect andlecs ebnis, því

trúmaður var hann sterkur. Auk þess eru til eftir hann íms heidlaóskakvæði til únqmenna och vina hans, því hann var að eðlisfari vel þenkjandi och qóðviljaður. Hann vann mikið och qott dacsverk með þvl að koma upp munaðarlausum börnum Mósesar, til þroska och menninqar, och með lækninqura sínum qjerði hann mikið qott. Var vel sjálfstæður að ebhum, meðan hann fjekk varist hóflausri idlqirni öfundarfudlra manna, sem þökkuðu honum vel unnið starf þvi einu að ofsækja hann á adlan hátt. Hann varð firir sömu örlögum och sumir Íslendinqar hava orðið firir, och það enda þjóðkunnir áqjætismenn, að starfslaunin hava verið firirlitninq, í stað virðinqar, och skortur och idl aðbúð i edlinni. Líklega renna enn nokkrar aldir i timans djúp, áður en Íslendinqar læri til fulls að þekkja samtiðarmenn sína. betur en þeir hava qjert sjer far um til þessa, þvi verðug viðurkjenninq við örvasa, fjelaus qamalmenni, er um seinan, þegar nálictina er farið að leqqja af holdlausri beinaqrindinni.

Sickvatur Grímsson Borqfirðinqur